عصر توریسم: مازندران آثار باستانی و میراث فرهنگی، شناسنامه و هویت هر كشور است كه قدمت، تاریخچه و تمدن آن سرزمینی را مشخص می كند، بر این اساس حفاظت و حراست از آثار فرهنگی و تاریخی و حیات بخشیدن به آنها امری ضروری بوده و كشور ما نیز با شمار فراوانی از آثار باستانی و ابنیه های تاریخی و فرهنگی در ردیف برترین های دنیا قرار گرفته و دارای كهن ترین فرهنگ و تمدن جهانی است.
پیشینه توجه به میراث فرهنگی و باستانی در ایران را می توان به قوانین و حقوق داخلی مربوط به حفاظت از میراث فرهنگی نسبت داد، قانون بلدیه سال ۱۲۸۵ هـ. ش برای نخستین بار به مرمت بنا اشاره کرده و با تشکیل وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه در سال ۱۲۸۶ هـ. ش وظایف دولت در مورد میراث فرهنگی مورد توجه قرار گرفته است.
همینطور به مستوجب قانون حفظ آثار ملی مصوبه ۱۳۰۹ مجلس شورای ملی «کلیه آثار صنعتی و ابنیه و اماکنی که تا اختتام دوره سلسله زندیه در مملکت ایران راه اندازی شده، شامل منقول و غیرمنقول، با رعایت ماده سه این قانون می تواند جزء آثار ملی ایران محسوب شود و در تحت حفاظت و نظارت دولت خواهد بود که بعدها این قانون بعد از ۲۵ سال و در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ با ثبت کاخ گلستان در ردیف آثار ملی ایران با اصلاحیه انجام شده ثبت آثار مربوط به قاجاریه و بعد از آنرا میسر کرد.
شهرستان تنکابن در استان مازندران هم همانند بسیاری دیگر از ممالک و مناطق ایران قدمتی ژرف در درازای تاریخ دارد، بر مبنای مستندات، کتب و سفرنامه های گوناگون «آماردها» اولین سکنه باستانی تنکابن بوده که هم ردیف هخامنشیان قدمت داشتند.
تنکابن در زلزله سال ۸۸۹ شمسی صدمه فراوان دید، به صورتی که خیلی از عمارت های آن ویران شد و آنچه باقی ماند ترمیم شدنی نبود. تنکابن در زمان حکومت صفویه به نام «فیض» خوانده می شد، در زمان الحاق تنکابن از رویان به دیلمستان در حکومت افشاریان و اوایل حکومت زندیان، تنکابن با نام «دیلم خاصه» و در ادامهٔ حکومت زندیان و قاجاریان، با نام «محال ثلاث» که شامل سه منطقه تنکابن، کلارستاق و کجور بود گستره استحفاظی تنکابن را تشکیل می داد که در این زمان خاندان خلعتبری بر آن حاکمیت داشتند.
در دوران پهلوی شهر جدیدالتأسیس «شهسوار» مرکز منطقه تنکابن شد و بعد از انقلاب اسلامی هم نام شهسوار باردیگر به تنکابن تغییر یافت.
«لَزَربُن» یکی از روستاهای بخش مرکزی شهرستان تنکابن است که از آن با نام مهد علم و تاریخ یاد می شود چونکه پیشنه علمی و تاریخی این روستا قدمتی کهن دارد، رجال بسیاری در زمینه مذهبی و سیاسی و فرهنگی و علمی از این منطقه عرضه شدند که یا خود ساکن لزربن بوده و یا به واسطه تحصیل در حوزه علمیه این منطقه و یا مدارس آن مدارج عالی را طی کردند.
لزربن یکی از قدیمی ترین روستاهای شهرستان تنکابن هم محسوب می شود
مسجد لزربن یکی از آثار بسیار قدیمی این روستا بوده که به همراه حوزه علمیه قدمتی بیشتر از ۱۵۰ سال دارد، از بنای حوزه علمیه امروز اثری بر جای نمانده اما بخش اعظمی از مسجد قدیمی روستا هنوز پابرجا می باشد و باوجود قدمت تاریخی هنوز به ثبت آثار ملی نرسیده است. بخش جنوبی از بین رفته مسجد اما با بی سلیقگی تمام، توسط اهالی و مسؤلان مربوطه به مسجدی بزرگ و جدید تبدیل گشته و الان مورد استفاده قرار می گیرد.
ساخت اولیه مسجد به سده ۱۲ خورشیدی و همزمان با حیات ملامحمدرحیم خلعتبری تنکابنی بازمی گردد که توسط وی بنیان نهاده شد. یکی از کارشناسان اداره میراث فرهنگی شهرستان تنکابن قدمت این بنا را با عنایت به مصالح بکار رفته در آن شامل کاه و گِل، ساروج، نوع پیِ سنگی و حکاکی سرستون های چوبی سقف، بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ سال پیش تخمین می زند.
این مسجد تاریخی بعدها توسط شیخ نورالدین خلعتبری فرزند ملامحمدرحیم، مورد مرمت اولیه قرار گرفت و باردیگر در ۷۰ سال پیش توسط اهالی منطقه، سقف چوبی بنا با حلب تعویض شده و نماهای بیرونی و حیاط به محدوده مسجد افزوده شد، سپس در سال ۱۳۷۲ خورشیدی توسط هیات امنا وقت، داخل سقف با لمبه های چوبی تزئین و ستون چوبی داخل جای خویش را به ۳ستون بتونی با اندکی گچکاری و رنگ آمیزی داد و کف مسجد هم با موزاییک پوشانده شد.
برای تحقیق درباره قدمت مسجد به سراغ یک استاد دانشگاه رفتم، وی عضو انجمن میراث فرهنگی تنکابن و از بزرگان و علمای منطقه به حساب می آید که سال های زیادی از عمر خویش را صرف شناساندن زادگاه خود، روستای لزربن، به مردم و علاقه مندان کرده و بسیار پیگیر ثبت این اثر در لیست آثار ملی ایران است.
دکتر سیدمحمدحسین میرابوطالبی عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه گیلان در گفتگو با ایسنا قدمت این اثر را به اوایل دوره قاجار نسبت داد و تصریح کرد: این مسجد با طاقچه های مدور و مصالح موجود و ستون های چوبی حکاکی شده توسط ملامحمدرحیم خلعتبری به همراه یک حمام قدیمی و بازارچه محلی در روستای لزربن بنیان نهاده شد و حتی زمین ملک دارای صیغه مسجد بوده و متبرک است.
وی مدنیت نوین تنکابن را به روستای لزربن نسبت داد و با اشاره به اینکه دومین مدرسه آموزش نوین قبل از شهر تنکابن در روستای لزربن تاسیس شد، اظهار داشت: در کتب گوناگونی نظیر کتاب خاندان علامه، میرزا کوچک خان سردار جنگل و دیگر کتب تاریخی تنکابن بر محوریت روستای لزربن تاکید شده و خیلی از رجال سیاسی و روحانیت مبارز از این منطقه برخاسته اند.
عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه گیلان بازار هفتگی یکشنبه در روستای لزربن را که بعد از مسجد بنا شده دلیل دیگری بر قدمت فرهنگی و تاریخی و محوریت روستا دانست و اضافه کرد: از رونق بازار هفتگی لزربن همین توصیف بس که تنها هشت تا ۱۰ قصاب در هر هفته مسئول ذبح احشام برای مصرف مردم منطقه بودند و خیلی از مردم و بازاریان از روستاها و شهرهای مجاور برای خرید و فروش محصولات به این بازار رجوع می کردند.
میرابوطالبی با اشاره به اینکه فرزندان ملامحمدرحیم به علت مخالفت با رضاشاه از این منطقه تبعید شده و یا به زندان قلعه تهران فرستاده شدند، تصریح کرد: آیت اله شیخ نورالدین خلعتبری فرزند ایشان با نهضت جنگل مکاتبه داشته و برای تقویت قوای جنگل به میرزاکوچک خان کمک های مختلفی مثل فشنگ و اسلحه ارسال می کرد که بعد از تبعید فرزندان موسس مسجد، ابنیه و اماکن مذهبی به فراموشی سپرده شد و خیلی از تالیفات این بزرگواران نابود شد.
وی که عضو انجمن میراث فرهنگی تنکابن است از تلاشهای مستمر و مکرر برای ثبت این اثر طی ۵ سال گذشته اطلاع داد و خاطرنشان کرد: علل مختلفی برای ثبت بنا از سوی سازمان میراث عنوان شد تا اینکه سرانجام به دلیل فرسودگی بنا مسجد جدید به همت اهالی با تصرف بخشی از بنای مسجد قدیم ساخته شد.
عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه گیلان از برخی شواهد دال بر قدمت مسجد نظیر بریده های قرآن و یک دستخط روسی که در دیوار مسجد وجود داشت سخن گفت و تصریح کرد: قرآنهای مندرس داخل زنبیلی در داخل دیوار مسجد قرار داشت که بنده آنها برای احراز هویت و قدمت به تهران بردم اما غیر از آن دستخط روسی که متعلق به سال های پیش از ۱۹۰۵ میلادی بود مابقی قدمت تاریخی طولانی نداشتند.
بعد از گفتگو با این آگاه محلی که می گوید: شواهد گوناگونی در دست دارد تا قدمت مسجد را ثابت کند اما به دلیل حلول ماه رمضان امکان مسافرت به منطقه را ندارد به سراغ یکی از نوادگان ملامحمدرحیم رفتم، وی فرزند علاءالدین خلعتبری و نوه میرزا یحیی پسر ملامحمدرحیم خلعتبری است.
یحیی خلعتبری در گفتگو با ایسنا تاریخ ولادت پدرجد خویش را بنابر کتب و مستندات سال ۱۲۳۰ شمسی معرفی کرده و می گوید: ایشان بعد از گرفتن اجتهاد به لزربن بازگشت و مسجد قدیم را بنا نهاد و بعد از آن حوزه علمیه رحمتیه را ساخت که حالا تنها بخشی از بنای مسجد برجای مانده و حوزه علمیه کاملا از بین رفته است.
وی شیخ نورالدین فرزند آیت اله ملامحمدرحیم را رئیس نهضت جنگل در محال ثلاث معرفی و تصریح کرد: بنابر شواهد موجود و عکسی که از شیخ نورالدین در کتاب میزرا کوچک خان سردار جنگل وجود دارد می توان استنباط کرد که میزرا کوچک به لزربن آمده و شاید مشروطه خواستار و انقلابیون در مسجد به گفتوگو نشسته باشند.
خلعتبری قدمت مسجد را بیشتر از ۱۸۰ سال دانست و با اشاره به اینکه بنایی به این قدمت که هنوز ایستاده باشد در منطقه وجود ندارد تصریح کرد: منطقه لزربن به دلیل دسترسی مناسب مرکزیت یافت و تا حالا مسیرهای گوناگونی برای دسترسی به روستای لزربن وجود دارد که از سمت شرق به شهر تنکابن، از غرب به شهرستان رامسر و از جنوب هم به منطقه شیرود ارتباط دارد.
لازم به ذکر است که در گفته های میرابوطالبی و خلعتبری، به وجود سه قبر در داخل مسجد اشاره شده که هر یک قبور را به علمایی نسبت دادند اما در بیان قطعیت آن تردید وجود دارد، برای رفع ابهام از این مورد و اینکه آیا در محل مسجد و داخل آن قبوری بوده به سراغ امام جماعت اسبق مسجد لزربن رفتم، وی مردی ۸۴ ساله بوده که یقینا شواهد و گفتار او به قطعیت قدمت مسجد کمک شایانی خواهد نمود.
حجت الاسلام حاج شیخ یعقوب شیخ الاسلامی، امام جماعت سابقه مسجد لزربن و از نیروهای دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم در مصاحبه ای با ایسنا اعلام کرد: زمانی که همراه پدرم که خود از شاگردان ملامحمدرحیم خلعتبری (بنیانگذار مسجد لزربن) بود به مسجد می رفتیم، کنار درب ورودی بر سر قبر ملامحمدرحیم این مجتهد بزرگ فاتحه نثار کرده و سپس وارد مسجد می شدیم و یقین دارم که ملامحمدرحیم در داخل مسجد مدفون است و شاید قبور دیگر هم در مسجد یا اطراف آن دفن شده باشند.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا سنگ مزار و یا مقبره ای از ملامحمدرحیم در مسجد معلوم نیست تصریح کرد: بعد از ترمیم مسجد در ۷۰ سال پیش، مزار در زیر بنای کف مدفون شد مضاف بر اینکه در دوره پهلوی به خصوص رضاشاه، طلاب و علمای دین منفور بوده و حتی بعد از فوت، ایشان بسیار ساده دفن شده و قبرشان مشخص و واضح نبود.
حجت الاسلام شیخ الاسلامی با اشاره به اینکه حوزه علمیه روستای لزربن در زمان این مجتهد بزرگ تا ۸۰ طلبه داشت از اقدام برخی افراد در خصوص تخریب مسجد سخن گفت و تصریح کرد: این بنای مذهبی و تاریخی چندین بار در هنگامه تخریب قرار گرفت اما هر بار بنا به دلایلی نامعلوم تخریب بنا محقق نشد چون هرکسی که مبادرت به تخریب می کرد یا خود از دنیا رفته و یا با دیدن کابوس های وحتشناک از تخریب صرفنظر می کرد و این یکی از علل اخلاص بانی مسجد لزربن است.
وی با اشاره به اینکه فرزندان ملامحمدرحیم زمین های متعلق به پدر که شامل مسجد و بازار و برخی حاشیه آن بود را وقف کردند اضافه کرد: این عالم ربانی دارای کتب و تالیفات گوناگونی بود که بعد از تبعید و زندانی شدن فرزندانش مستندی در دست نیست، ضمن اینکه گفتنی است ۲ تن از پسران ملارحیم بنام های میرزا یحیی و نورالدین در صحن اتابکی حضرت فاطمه معصومه (س) به خاک سپرده شدند.
با مسجل شدن قدمت مسجد و هم مدفون بودن حداقل یک عالم مجتهد در داخل آن به سراغ رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری تنکابن رفتم تا از او علل عدم ثبت این اثر باستانی و تاریخی راجویا شوم.
سعید بهادری رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان تنکابن در گفتگو با ایسنا به نقصها موجود در پرونده اشاره نمود و اضافه کرد: در چندین نوبت پرونده مسجد لرزبن برای ثبت در لیست آثار ملی به مرکز استان و از آنجا به وزارتخانه ارسال شد اما علل علمی در این قضیه وجود دارد.
وی با بیان علل عدم ثبت اثر اظهار داشت: در جوابیه میراث آمده است با عنایت به این که بخشی از ساختمان مسجد لزربن ازبین رفته و دقیقا در همان فضا یعنی نیمه جنوبی، مسجدی جدید بنا شده است ازاین رو قابلیت بازسازی مسجد وجود نداشته و ساختمان هم الان نیمه متروکه است.
رئیس اداره میراث با انتقاد از عملکرد اداره اوقاف در بعضی اقدامات خودسرانه برای بازسازی و یا ساخت اماکن مذهبی تاریخی خاطرنشان کرد: امکان اینکه مسجد جدید در محل دیگری تاسیس شود وجود داشت و یا حتی المقدور مجاور بنای باستانی، مسجد جدید ساخته می شد تا امکان ترمیم بنای تاریخی وجود داشته باشد، چونکه حفظ ابنیه قدیمی مذهبی علاوه بر ارزش دینی و عبادی سبب تقویت اعتقادات مردم هم می شود.
به گزارش عصر توریسم به نقل از ایسنا، نه تنها بنای مسجد لزربن از لحاظ تاریخی و سیاسی قدمت داشته و محل تجمع مومنین و انقلابیون بود بلکه محرز شدن وجود قبر یک عالم مجتهد و فرزانه که از رجال نامی شهرستان بوده ضرورت مداخله وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و همینطور مراکز دینی و مذهبی مربوط ضروری به نظر می آید.
منابع مورد استفاده برای این گزارش به شرح ذیل است:
کتاب نسب نامه خاندان علامه نوشته صمصام الدین علامه که تنها ۲۰۰ مجلد چاپ و در اختیار این خاندان قرار دارد.
کتاب تاریخ تنکابن نوشته دکتر علی اصغر یوسفی نیا
کتاب فرهنگ و مفاخر تنکابن تاریخی نوشته محمد واعظی
کتاب تاریخچه و نسب نامه خاندان خلعتبری نوشته پژمان خلعتبری
کتاب تاریخ مشرطه (تنکابن تا فتح پایتخت) نوشته عزیز عیسی پور
منبع: عصر توریسم
