یزد دیار بادگیرهای خشتی جهان نه تنها بلندترین و عریض ترین بادگیرها یا تنها بادگیر دوطبقه جهان را به خود اختصاص داده بلکه تنها بادگیر گرد ایران و چه بسا دنیا را هم در دل یکی از شهرهایش جای داده است.
تنوع معماری بادگیرهای یزد بسیار فروان است و وجود تنها بادگیر گرد، بلندترین بادگیر و تنها بادگیر دوطبقه و عریض ترین بادگیر ایران در جای جای این استان، نشان دهنده اهمیت و نقش بادگیر در معماری و ساختار زندگی مردمان این دیار کویری است.
تنها بادگیر گرد ایران یکی از ارزشمندترین آثار دیدنی شهر بهاباد در استان یزد است که از دور و در بین دیوارهای رنگ و رو رفته ی اطرافش، همانند استوانه ای گلی به چشم می آید.
به گفته یکی از معماران یزدی، اشکال مختلف و جالب بادگیرها خصوصاً بادگیر گرد بهاباد را قبل از آن که در ارتباط با نوع معماری و موقعیت جغیرافیایی باشد، بیشتر به انگیزه ی افراد برای ساختارشکنی در جامعه مربوط است.
به عبارتی با عنایت به این که باد غالب استان عمدتاً از دو جهت شمال غرب و جنوب شرقی است، بادگیرهایی با بیشتر از دو جبهه عملاً کارآیی ندارند و ساخت اشکال مختلف بادگیرها بیشتر به انگیزه افراد خصوصاً در جلب توجه و زیباتر شدن ساختار بنا و خانه شان مربوط می‎شده است. البته از آنجایی که بادگیر گرد در مکش باد به داخل بنا قدرت کمتری نسبت به بادگیرهای چندضلعی دارد، پس کاربرد و صرفه اقتصادی در ساخت آن هم معیار نبوده است.
بادگیرهای یزد معمولاً از سایر بادگیرهای کشور بزرگتر هستند و معمولاً چهار طرفه یا هشت طرفه ساخته می شدند، به همین لحاظ این نوع بادگیرها را در بعضی مناطق «بادگیر چهار طرفه» یا «چهار سویه» هم می نامند و از آنجایی که ساختمان آنها از نظر معماری نسبت به سایر بادگیرها، مشکل تر و پیچیده تر بوده، ارتفاع آنرا هم معمولاً بلند می ساختند، بر همین مبنا هم در شهر یزد تمام بادگیرها مرتفع و چهار طرفه یا هشت طرفه هستند ولی برعکس در شهر میبد که در ۵۰ کیلومتری غرب شهر یزد است، بادگیرها کوتاه و یک طرفه هستند چون که بادهای کویری در میبد همراه با گرد و غبار از سمت کویر بوده بنابراین اهالی این منطقه بادگیرهای خویش را پشت به این باد و در جهت بادهای مطلوب می ساختند.
نوع وزش باد البته در ساخت بادگیرهای ابرکوه و اردکان هم بی تأثیر نبوده اما آنچه امروز جالب توجه گردشگران و مردم است، بادگیرهایی با اشکال بسیار گوناگون و متنوع است که شاید تنها در استان کویری یزد یافت می شوند و به جاذبه هایی در دل این شهر تبدیل گشته اند.

ایجاد خانه دائمی صنایع دستی بهاباد زیر تنها بادگیرهای گرد ایران
تنها بادگیر گرد ایران که به نظر می آید مصداق دیگری در دنیا هم نداشته باشد، در یک خانه با قدمت قاجاری در شهرستان بهاباد قرار گرفته که تا چندی قبل، در حال مرمت بود و اطراف آن خانه تاریخی در سالهای گذشته به دلیل بی توجهی به میراث پرارزش و بافت تاریخی منطقه، از بین رفته است اما در چند قدمی آن هم مجموعه تاریخی ارزشمندی به همت میراث فرهنگی و مردم محلی احیا و مرمت شده که شامل مسجد، ساباط و زورخانه است.
این خانه تاریخی که صاحب تنها بادگیر گرد ایران است، به یک مجموعه با کاربری اقتصادی تبدیل خواهد شد به صورتی که «علیرضا کاظمی بهابادی» رئیس اداره میراث شهرستان بهاباد در گفتگو با خبرنگار ایسنا، در مورد این مجموعه اظهار می کند: این خانه قاجاری متعلق به «حاج علی اکبر رفیعی پور» یکی از بومیان منطقه است که در گذشته به وقف مسجد مجاور مجموعه درآمده و هم اکنون با اعتبار ۷۰۰ میلیون تومان مرمت شده است.
این مسئول اضافه می کند: این مجموعه تاریخی که توسط موسسه عام المنفعه آبادگستر بهاباد مرمت شده، مقرر است به مرکز دائمی آموزش، تولید و فروش صنایع دستی در بهاباد تبدیل گشته و برای بیشتر از ۷۰ نفر اشتغالزایی کند.

منبع: