باغ شهر بم سیر نزولی یک میراث جهانی

به گزارش عصر توریسم، حذف ۶۰۰ هکتار از نخلستان های بم که به منظر تاریخی این شهر آسیب زده پرونده جهانی ارگ بم را با مخاطره جدی مواجه کرده است.

خبرگزاری مهر – گروه استان ها: در قلب بیابان های خشک و بی پناه استان کرمان، شهر بم با داشتن یکی از منحصر به فرد ترین مناظر فرهنگی و طبیعی جهان، سال هاست که زیر ذره بین محافظت از میراث جهانی قرار گرفته است.
باغ شهر بم، با وجود ثبت جهانی در سال ۱۳۸۲، امروزه با چالش های گوناگونی روبه رو شده که خیلی از کارشناسان را نسبت به وضعیت آینده این اثر تاریخی نگران کرده است.
ثبت جهانی باغ شهر بم به معنای شناختن تعامل انسان با محیط زیست در شرایط طبیعی دشوار می باشد. این منظره، با تلفیقی از قنات ها، باغات خرما و سازه های قدیمی، نمادی از هویت فرهنگی و معماری مناطق خشک سیر به حساب می آید، اما در دهه های اخیر، این اثر مهم فرهنگی گرفتار تغییراتی شده که می تواند سرنوشت ساز باشد.
طبق گزارش های انتشار یافته، حدود سه هزار و ۲۰۰ هکتار از باغات خرما و فضاهای سبز این شهر در زمان ثبت جهانی بعنوان بخشی از منظر فرهنگی به رسمیت شناخته شده بودند.
این رقم نشان دهنده تناسب و هماهنگی بین سکونتگاه های انسانی و منابع آبی منطقه بود، اما در چند سال گذشته، بیشتر از ۶۰۰ هکتار از این فضاها گرفتار تخریب شده اند.

خشکاندن عمدی نخل های بم

یکی از عوامل اصلی این کاهش، خشکاندن عمدی نخل ها به منظور تغییر کاربری زمین است. برخی افراد سودجو، با قطع آب رسانی به درختان یا ایجاد شرایط غیرقابل کشت در باغات، مبادرت به خشک کردن درختان می کنند و در نهایت با درخواست تغییر کاربری، اراضی را به مناطق مسکونی تبدیل می کنند.
این روش غیرمستقیم، اغلب زیر پوشش قانونی قرار نمی گیرد و اجازه می دهد این نوع تخلفات بدون پیگرد جدی اتفاق بیفتد.
در مقابل، کارشناسان حوزه میراث فرهنگی و محیط زیست تاکید دارند که این اقدامات نه تنها به ظاهر طبیعی هستند، بلکه به مرور زمان سبب تغییر بنیادین در منظر فرهنگی شهر می شوند.
این مبحث می تواند منجر به حذف بم از لیست میراث جهانی یونسکو شود، چیزی که در مواردی دیگر همچون در مناطق تاریخی دیگر جهان هم مشاهده شده است.
راهکارهای گوناگونی برای مواجهه با این پدیده مطرح گردیده است. یکی از مؤثرترین آنها، استفاده از تصاویر هوایی و نقشه های ماهواره ای برای پایش مستمر وضعیت باغات است.
این روش ها امکان تشخیص بموقع تغییرات را فراهم می کنند و می توانند به مدیران محلی کمک کنند پیش از وقوع تغییرات گسترده، اقدامات لازم را انجام دهند.
همچنین، افزایش جریمه های در ارتباط با تخریب منظر فرهنگی و خشکاندن درختان از دیگر راهکارهای پیشنهادی است.
برخی از کارشناسان اعتقاد دارند که جریمه های فعلی نه تنها انگیزه ای برای پرهیز از تخلف ایجاد نمی کنند، بلکه در مقایسه با سود حاصل از تغییر کاربری، بسیار ناچیز هستند. بنابراین، اصلاح ساختار مجازات ها و افزایش شدت آنها می تواند تاثیر گذار باشد.
علاوه بر این، ارتقاء فعالیتهای نظارتی از راه گشت های مشترک منابع طبیعی، جهاد کشاورزی و شهرداری هم ضروری می باشد.
این گشت ها می توانند با حضور مستمر در مناطق باغی، تخلفات را شناسایی و گزارش کنند. همچنین، عدم اعطای مجوز تغییر کاربری در مناطقی که نشانه هایی از خشکاندن عمدی دارند، می تواند مانع از توسعه بیشتر این پدیده شود.

خطر خروج از لیست میراث جهانی

ارگ بم، بزرگ ترین بنای خشتی جهان، تنها یکی از نمادهای این منطقه است، اما ارزش واقعی این میراث در منظر فرهنگی آن است، منظری که بدون باغات و ساختارهای آبی مناسب، از هویت خود باز می ماند. باغ ها نه تنها منبع اقتصادی هستند، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی این منطقه محسوب می شوند.
در حالی که بم میزبان چهار اثر جهانی شامل ارگ بم، بیابان لوت، قنات های قدیمی و منظرهای دیگر است، نگرانی ها از این روی وجود دارد که در صورت عدم پیگیری دقیق و اقدام عملی، امکان دارد این منطقه در آینده ای نه چندان دور از لیست میراث جهانی بیرون برود.
بنابراین، حفظ باغ شهر بم نیازمند یک رویکرد جامع و مشارکتی است. دولت، شهرداری، دستگاههای نظارتی، سازمان های غیردولتی و عموم مردم باید در این راه گام بردارند. این اثر تاریخی فقط یک میراث گذشته نیست، بلکه نمادی از آینده ای پایدار می باشد که می تواند با حفظ تعادل بین انسان و طبیعت شکل بگیرد.

مسئولان جوابگو باشند

محمد کمالی، استاد دانشگاه و فعال میراث فرهنگی در استان کرمان در گفتگو با خبرنگار مهر بیان نمود: استان کرمان رکورد دار ثبت جهانی پرونده میراث فرهنگی در یونسکو است و بدون شک ارگ بم و منظر این شهر شاخص ترین اثر ثبت جهانی استان کرمان و از شاخص ترین بناهای تاریخی کشور است.
وی اظهار داشت: نمی توان از میراث فرهنگی و گردشگری ایران نام برد و اسم ارگ بم را نیاورد، اهمیت این بنا جدا از این که بزرگترین بنای خشت و گلی ایران است در اینست که یک مجموعه کامل از اولین یکجا نشینی های تمدن جهان است؛ ضمن این که معماری و تاریخ این اثر جهانی هم بسیار اهمیت دارد.
کمالی اضافه کرد: بم یک باغ شهر است که نخلستان های بسیاری را در خود جای داده است و این که چطور ۶۰۰ هکتار نخلستان خشک شده است جای سوال دارد.
وی اظهار داشت: کارشناسان یونسکو به شکل مداوم آثار ثبت جهانی را رصد می کنند و این که بخشی از پرونده هایی که با دقت زیاد ثبت جهانی شده اند گرفتار خسران شود جای سوال دارد و باید مسؤلان مربوطه جواب دهند که چرا این اتفاق روی داده است.
کمالی اظهار داشت: حتی اگر به علت خشکسالی و یا آفت نخلستان ها خشک شده باشند نباید تغییر کاربری پیدا کرده باشند و باید برای احیای این نخلستان ها اقدام می شده است.
وی اضافه کرد: باید هر چه زودتر کارشناسان میراث فرهنگی در این حوزه ورود کنند و جلوی هر گونه خدشه به پرونده ثبت جهانی ارگ بم گرفته شود.