زنانِ زاگرس تاریخ را می پوشند؛ حکایتی از یک روسری ۳۰۰۰ ساله!

خبرگزاری مهر- گروه استان ها: پوشاک سنتی، تنها مجموعه ای از پارچه و نقش و نگار نیست؛ بلکه سندی زنده از هویت، حافظه فرهنگی و تاریخ اجتماعی یک ملت است.
در لرستان هم لباس زنانه لری، و خصوصاً سربند اصیل گلونی، نه تنها جایگاهی هنری و زیباشناختی دارد، بلکه حامل لایه هایی از معنا، تاریخ و باورهای دیرینه مردم این سرزمین است.
طی دهه های اخیر، در حالیکه موج های مدرن سازی و تغییر سبک زندگی خیلی از عناصر فرهنگی را به حاشیه رانده، بخشی از این میراث در لرستان بازهم پایدار مانده و به عنوان نمادی از وقار، پوشیدگی و ریشه داری فرهنگ ایرانی به حیات خود ادامه داده است.

لباس لری؛ آمیزه ای از رنگ، زیبایی و آراستگی

عطا حسن پور مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان با تشریح خاصیت های لباس اصیل لری در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار داشت: لباس لری مجموعه ای از رنگ ها، تنوع و زیبایی هاست که توانسته روح فرهنگ، اصالت و هویت زن لر را در خود جای دهد. این پوشش علاوه بر جلوه های بصری، از نظر پوشیدگی هم کامل است و آراستگی یک زن لر را به مفهوم واقعی نشان میدهد.

او اضافه کرد: اجزای این لباس از سربند تا تن پوش و پاپوش و کفش، هرکدام جایگاه و کارکرد خاصی دارد و در حقیقت مجموعه ای هماهنگ و هویت مند را تشکیل می دهد.

گلونی؛ سربندی با قدمت سه هزار سال

این پژوهشگر حوزه فرهنگ، لرستان شناس و لرستان پژوه در ادامه به پیشینه سربند لری یا گلونی اشاره نمود و اظهار داشت: طبق تحقیقات انجام شده و بر مبنای نتایج دیرینه شناسی در جستجوهای لرستان، خوزستان و مناطق غرب کشور، این سربند قدمتی حدود سه هزار ساله و حتی بیشتر دارد.
وی خاطرنشان کرد: گلونی بنابراین در بین اقوام به عنوان روسری سه هزارساله شناخته می شود.

کاربرد گلونی در پوشاک مردان لر

حسن پور با اعلان اینکه گلونی تنها به زنان اختصاص نداشته است، توضیح داد: درست است که این سربند روی سر زنان لر دیده می شود، اما در گذشته برای تزیین پوشش مردانه هم کاربرد فراوان داشت. مردان لر در هنگام رزم، گلونی را به دور کلاه نمدی می بستند تا هم کلاه در مقابل باد مقاوم شود و هم هیبت و جلوه ای خاص به ظاهرشان بدهد.
وی اضافه کرد: در زمان بزم هم مردان از گلونی استفاده می کردند؛ یا آنرا به دور کلاه می بستند یا بر گردن می انداختند که نشان از نقش پررنگ این سربند در فرهنگ پوشاک لرها دارد.

بازتاب گلونی در شعر، مویه و آوازهای لری

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان اظهار داشت: اگر بخواهیم به اشعار و ادبیات لری اشاره نماییم، در رابطه با گلونی اشعار گوناگونی وجود دارد؛ هم در رابطه با سربند مردان و هم در رابطه با پوشش زنان. در مویه ها، آوازها و خیلی از متون شفاهی ما، گلونی نماد آراستگی و پیراستگی زن لر معرفی شده و نقش فرهنگی پررنگی دارد.

او اضافه کرد: این سربند در فرهنگ لری فقط یک پوشش نیست؛ بخشی از خاطره جمعی مردم ماست که در چارچوب شعر و موسیقی هم تبلور پیدا کرده است.

تن پوش های اصیل زنان لر؛ از سرداری تا بال کُل

این پژوهشگر حوزه فرهنگ، لرستان شناس و لرستان پژوه در رابطه با انواع لباس های زنانه لری اظهار داشت: تن پوش زنان لر چند مدل است که هرکدام در مراسم و موقعیت های مختلف به کار می آید. یکی از این تن پوش ها سرداری است؛ لباسی بلند از جنس مخمل که به طور معمول تا روی زانو می رسد.
او توضیح داد: سرداری دو نوع دارد؛ نوع اول با آستین بلند که به آن سرداری می گویند و نوع دوم با آستین تا بالای آرنج که در گویش محلی به آن بال کُل گفته می شود. هر دو نوع در بین زنان لر رواج دارد و بسته به سن، موقعیت و مراسم انتخاب می شود.

کلنجه؛ جلیقه ای آذین شده با سکه های قدیمی

حسن پور در ادامه ضمن اشاره به لباس های ویژه مراسمات سنتی بیان کرد: تن پوش دیگری به نام کلنجه هم وجود دارد. کلنجه جلیقه ای است که اطراف یقه و بخش های جلویی آن با سکه های قدیمی تزیین شده است.
وی توضیح داد: این جلیقه در مراسم خاص، جشن ها و آیین های بومی پوشیده می شود و یکی از شاخص ترین بخش های لباس زنانه لری محسوب می شود.

تنوع چشم گیر رنگ ها در لباس زنان لر

میدرکل میراث فرهنگی لرستان ضمن اشاره به لایه زیرین پوشش زنان افزود: زیر سرداری یا کلنجه، یک پیراهن بلند تا روی مچ پا قرار می گیرد. این پیراهن آستین بلند در رنگ ها و طرح های خیلی متنوعی دوخته می شود؛ از پارچه های گلدار گرفته تا رنگ های ساده و شاد.

او تاکید کرد: تنوع رنگ در لباس لری یکی از خاصیت های برجسته این پوشش است. این رنگ ها نه تنها زیبایی بصری ایجاد می کنند بلکه نمایانگر نشاط، فرهنگ و روحیه زندگی دوست مردم لرستان هستند.

گیوه های زنانه؛ پاپوش رایج در بین زنان لر

حسن پور، در ادامه گفت و گو با مهر اظهار داشت: یکی از اجزای پوشش زنان لر، پاپوش یا همان کفش زنانه است که به طور عمده از نوع گیوه های زنانه بوده و میان زنان رواج فراوان داشته است.
وی توضیح داد: گیوه به سبب سبکی، استقامت و راحتی اش بهترین انتخاب برای شرایط زندگی عشایری و رفت وآمدهای طولانی در طبیعت بوده است.
این پژوهشگر حوزه فرهنگ، لرستان شناس و لرستان پژوه ضمن اشاره به نقش تزئینات در پوشش زنان لر اضافه کرد: اگر بخواهیم به بخش تزئینات بپردازیم، نکات جالبی وجود دارد. امروز در بین دختران جوان، بستن مچ بند نوعی مد و جنبه زیبایی دارد، اما در گذشته این تزئینات بخشی از لباس رسمی زنان لر بود.
او توضیح داد: در قدیم، دقیقا در محل اتصال پاپوش با مچ پا، یک مچ بند خیلی زیبا قرار می گرفت؛ شبیه منجوق دوزی، با گل هایی مانند میخک و نقش ونگارهای ریز تزیین می شد. این مچ بندها علاوه بر زیبایی، رایحه خوشی هم داشتند و به صورتی عنصر زینتی کامل کننده پوشش زنانه محسوب می شدند.

زنگوله های ظریف برای امنیت زنان در طبیعت

مدیرکل میراث فرهنگی لرستان در قسمت دیگری از سخنان خود به کارکرد امنیتی این تزئینات اشاره نمود و اظهار داشت: در کنار این مچ بندها، زنگوله ای خیلی کوچک هم آویزان می کردند. کاربرد این زنگوله فقط جنبه تزئینی نداشت. هنگام کوچ، راه رفتن در دشت ها، بیابان ها، جنگلها و مراتع، صدای ظریف این زنگوله موجب دور شدن مار و عقرب می شد.
او تاکید کرد: این یک کارکرد خیلی ظریف و خلاقانه در پوشاک زنان لر است. یعنی تزئینات لباس زنانه فقط جهت زیبایی طراحی نشده، بلکه با این حال نقش حفاظتی و ایمنی داشته و بخشی از آگاهی زنان لر نسبت به طبیعت محسوب می شده است.

بازتاب پوشاک زنان لر در موزه مردم شناسی فلک الافلاک

این پژوهشگر حوزه فرهنگ، لرستان شناس و لرستان پژوه در ادامه گفت و گو با خبرگزاری مهر اظهار داشت: اگر به موزه مردم شناسی قلعه فلک الافلاک رجوع کنید، در یکی از ویترین ها یک لباس زنانه کامل شامل سرداری و پیراهن سنتی را مشاهده خواهید کرد.

وی توضیح داد: در کف همین ویترین مجموعه ای از لوازم همراه زنان لر قرار داده ایم؛ از آینه قدیمی گرفته تا شانه دوطرفه، سرمه دان، سرمه کش و یک قیچی کوچک. این ها وسایلی بوده که همیشه همراه زن لر بوده و بخشی مهم از فرهنگ پیراستگی او را تشکیل می داده است.

نقش ابزار آرایش زنانه بر سنگ قبرهای تاریخی لرستان

حسن پور اضافه کرد: اگر به سنگ قبرهای قدیمی در لرستان نگاه کنید، دقیقا همین عناصر تزئینی را می بینید. روی سنگ قبر زنان در گذشته نقش آینه، سرمه دان، سرمه کش، شانه دولبه، قیچی و… حک می شده است. این نقش ها نشان دهنده وسایلی است که همیشه همراه زنان بوده و بخشی از زندگی روزمره آنها محسوب می شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی لرستان ضمن اشاره به تفاوت نمادهای حجاری شده بر سنگ قبر مردان توضیح داد: برای مردها به طور معمول شانه یک لبه، قیچی، تسبیح، مهر، جامُهر و یک آفتابه حجاری می شده است. این آفتابه به هیچ عنوان آفتابه مورد استفاده در سرویس بهداشتی نیست؛ بلکه همان آفتابه های مسی قدیمی است که برای جوش آوردن آب چای و پذیرایی از میهمان استفاده می شد. حضور این نقش، نماد میهمان نوازی مردم لر بوده است.

ادوات آرایشی؛ ساده اما همیشه همراه زن لر

حسن پور اضافه کرد: می خواهم تأکید کنم این ابزار، ادوات آرایش و پیراستگی زن لر بوده است؛ وسایلی خیلی مختصر اما ضروری. مهم ترین آنها سرمه کش و سرمه بود.
این پژوهشگر حوزه فرهنگ، لرستان شناس و لرستان پژوه توضیح داد: سرمه علاوه بر زیبایی برای تقویت چشم هم استفاده می شد و کارکرد درمانی داشت. آینه برای مرتب کردن ظاهر و قیچی برای کوتاه کردن مو و مرتب سازی ابرو مورد استفاده قرار می گرفت.

جیب پاپوش؛ کیف کوچک همیشه همراه زنان

او در رابطه با نحوه حمل این وسایل توسط زنان لر توضیح داد: این ادوات به طور معمول در یک بسته کوچک قرار می گرفت که درون کیف حمل می شد. این کیف ها یا روی کمر بسته می شد یا در چارچوب جیب پاپوش استفاده می گردید؛ جیب هایی کوچک که یا روی مچ پا قرار می گرفتند یا در محل جیب لباس های آن زمان جای داشتند. این وسایل همیشه همراه زن لر بودند تا در مواقع نیاز از آنها استفاده نماید.

پوشیدگی کامل؛ مهم ترین خاصیت لباس زن لر

حسن پور در ادامه بیان کرد: در کنار همه خاصیت های تزئینی، زیبایی شناختی و هویتی لباس های زنانه لر، مهم ترین مشخصه این پوشش آنست که حجاب زن لر از فرق سر تا نوک پا کاملا رعایت می شده است.

وی اظهار داشت: این پوشاک بصورت سنتی و تاریخی بگونه ای طراحی شده که در عین وقار، آراستگی و پیراستگی، یک حجاب کامل بشمار می رود و تمام بدن زن را می پوشاند.
این پژوهشگر حوزه فرهنگ، لرستان شناس و لرستان پژوه اضافه کرد: این خاصیت تنها به لرستان محدود نیست؛ بلکه در لباس های اقوام کرد، آذری، سیستانی، بلوچی و حتی در شمال ایران هم چنین پوشیدگی و وقاری دیده می شود. این ها خاصیت های زن ایرانی است؛ زنی آراسته، باوقار و با این حال کاملا پوشیده.

ریشه حجاب زنان ایرانی در تاریخ کهن

حسن پور ضمن اشاره به استمرار پوشش کامل زنان ایرانی در طول تاریخ اظهار داشت: اگر به تاریخ ایران بازگردیم، در دوره هخامنشی نمونه های مشخصی از حضور زنان با پوشش کامل دیده می شود. یکی از این موارد، نقش برجسته منطقه داسکیلیون است که زنی را نشان میدهد با پوششی شبیه مقنعه و بدنی کاملا پوشیده.
وی اضافه کرد: در دوره های بعدی، همچون دوره ساسانی هم زنان ایرانی لباس کاملا پوشیده داشته اند. در دوره اسلامی هم این فرهنگ ادامه یافته و در عمل پیوستگی پوشش و حجاب زنان ایرانی به خوبی قابل مشاهده می باشد.

حجاب؛ فرهنگی ایرانی قبل از اسلام

مدیرکل میراث فرهنگی لرستان تاکید کرد: این پوشیدگی و حجاب کامل تنها مختص به دوره اسلامی نیست؛ بلکه قرن ها قبل از اسلام در این سرزمین وجود داشته و ریشه دار است. در خیلی از کتیبه ها، تصاویر تاریخی و مینیاتورهای ایرانی می توان این واقعیت را مشاهده کرد.
او اضافه کرد: اگر امروز هم به مینیاتورهای ایرانی نگاه کنید، زن ایرانی همیشه با پوششی کامل، باوقار و آراسته تصویر شده است. این نشان میدهد که حجاب و پوشیدگی بخشی از فرهنگ دیرینه زنان ایرانی بوده و هست.

کشف حجاب پهلوی؛ نمایشی محدود به تهران

حسن پور اظهار داشت: آخرین نمونه کوشش برای بی حجابی در ایران در ارتباط با دوره پهلوی اول است. در جریان اصلاحات رضاخانی، حجاب با اجبار از سر زن ایرانی کشیده شد؛ اما این اتفاق تنها در پایتخت و برای نمایش ظاهری رخ داد.

او اضافه کرد: در مناطق غربی کشور، خصوصاً مناطق عشایرنشین و سنتی، کشف حجاب هیچگاه عملی نشد و زنان لر بازهم گلونی را بر سر داشتند. این ادامه فرهنگی سبب شد گلونی بصورت کامل به نسل امروز منتقل شود.

لزوم صیانت فرهنگی از پوشاک زن لر

حسن پور تاکید کرد: حفظ گلونی و پوشاک زنانه لری نیازمند برنامه ریزی نهادهای فرهنگی است. این میراث تنها یک پوشش نیست؛ بخشی از هویت زنان لرستان و نشانه ای از عفت، اصالت و فرهنگ کهن منطقه است. انتقال آن به نسل امروز باید یک اولویت فرهنگی باشد.

تلفیق سنت و مدرنیته؛ راهکار ارتباط نسل امروز با میراث ایرانی

این پژوهشگر حوزه فرهنگ، لرستان شناس و لرستان پژوه ضمن اشاره به اهمیت بازطراحی و به روزسازی پوشاک سنتی اظهار داشت: به اعتقاد من نباید تنها بگوییم نسل امروز لباس های مدرن می پوشد؛ بلکه باید به سوی تلفیق سنت با مدرنیته برویم. این کار می تواند نقش های اصیل ایرانی را با سلیقه جوانان امروزی هماهنگ کند.
او توضیح داد: نمونه موفق این کار، یک طراح در تهران است که نقش های باستانی ایران-از نقوش دیواره های باستانی تا نقش برجسته های تخت جمشید، پاسارگاد، نقش رجب و نقش رستم- را به صورت فشن روی لباس، کاپشن، پیراهن و روسری اجرا کرده و با استقبال گسترده روبه رو شده است.

پیوند هنر کهن با زندگی امروز

حسن پور اضافه کرد: امروز خیلی از طراحان روی شال ها و پوشاک جوان پسند، از خط نستعلیق، نقاشی ها و مینیاتورهای ایرانی الهام می گیرند. این روند موجب ارتباط طبیعی نسل جدید با هنر و تمدن کهن ایران می شود.
او اضافه کرد: نسل امروز باید به فرهنگ، هنر و تمدن ایرانی چنگ بزند و از این میراث پرارزش برای پیشبرد اهداف فرهنگی خود استفاده نماید. این پیوند می تواند هم هویت را حفظ کند و هم زیبایی شناسی بومی را در قالبی نو به جامعه عرضه نماید.

پوشش زاگرسی؛ میراثی که ریشه در تاریخ دارد

ناهید پرویزپور، مدیرکل امور اجتماعی استانداری لرستان هم در گفت و گو با خبرنگار مهر با تکیه بر جایگاه دیرینه پوشش اصیل در منطقه زاگرس گفت: در پهنه فرهنگی زاگرس-به ویژه میان اقوام لر، کرد و بختیاری- لباس سنتی همیشه نشانی از نجابت، وقار و هویت زن ایرانی بوده و این معنا در ذهن و جان مردم منطقه نهادینه شده است.
وی با اعلان اینکه بازنمایی این لباس ها یادآور قدمت دیرپای حجاب در این سرزمین است، اضافه کرد: حجاب در فرهنگ ایرانی نه پدیده ای تحمیلی و امروزی، بلکه بخشی از تاریخ اجتماعی این سرزمین است؛ تاریخی که در لباس های سنتی، آیین های بومی و نقش ونگارهای فرهنگی استمرار یافته است.
پرویزپور خاطرنشان کرد: در فرهنگ لرستان، زنان همیشه با پوششی کامل و با این حال آراسته و زیبا در جامعه حضور پیدا کرده اند؛ پوششی که علاوه بر انطباق با شرایط اقلیمی، بازتاب دهنده ارزش های اخلاقی و فرهنگی مردم منطقه بوده است.

لباس بومی؛ سرمایه هویتی و الهام بخش نسل امروز

مدیرکل امور اجتماعی استانداری لرستان ضمن اشاره به ظرفیتهای فرهنگی پوشش سنتی اظهار داشت: توجه به لباس های محلی فرصتی است برای تقویت هویت ملی و بازآفرینی حس تعلق در نسل جوان.

او اضافه کرد: احیای پوشش های اصیل می تواند پیوند میان گذشته و امروز را تقویت کند و راهی برای معرفی «مد ایرانی اسلامی» در قالبی ریشه دار و آشنا به جامعه باشد.
پرویزپور تصریح کرد: در جامعه کنونی، ترویج حجاب و عفاف تنها با سفارش یا قانون محقق نمی گردد، بلکه نیازمند استفاده هوشمندانه از ابزارهای فرهنگی، هنری و رسانه ای است.
بنابراین گزارش، در شرایطی که روندهای جهانی شدن، سبک زندگی مدرن و الگوهای وارداتی پوشاک، ساختار فرهنگی خیلی از جوامع را دستخوش تغییر کرده، پرسش بنیادین اینست که «هویت پوشاک ایرانی» در مقابل این جریان های شتابان چه سرنوشتی خواهد داشت؟
در لرستان، تجربه ای متفاوت روی داده است؛ تجربه ای که نشان میدهد لباس سنتی، در صورتیکه حامل ارزش های اصیل و کارکردهای اجتماعی باشد، می تواند حتی دوره های پرچالش تاریخی مانند سیاست الزامی کشف حجاب پهلوی اول را پشت سر بگذارد و بازهم در جامعه زنده بماند.
این تحلیل ها به پرسشی کلیدی پاسخ می دهد: چطور می توان سنت پوشاک ایرانی را در جهان مدرن حفظ کرد؟
به نظر می رسد ارایه نمونه های موفق از تلفیق نقش های باستانی با طراحی های روز، راهی را نشان میدهد که می تواند هم نسل جوان را با هویت ریشه دار ایرانی پیوند دهد و هم مانع گسست فرهنگی در الگوی پوشش شود.
اهمیت این رویکرد آنجاست که در فضایی که مد جهانی درحال استانداردسازی سلیقه هاست، احیای پوشاک بومی نه اقدامی نمادین، بلکه ضرورتی فرهنگی برای ادامه حیات هویت ایرانی است.

منبع: asretourism.ir