به گزارش عصر توریسم، پژوهشگری که برای یافتن بخشی از پرسش های خود در کتابخانه مشغول بررسی اسناد تاریخی بود، به صورت اتفاقی متوجه شد که در کارتن های پفکی که در کتابخانه دیده می شد، چه اسناد مهمی وجود دارند!
رضا کوچک زاده یکی از کارگردانان و محققان با انگیزه های شخصی به دنبال یافتن بعضی از پرسش های خود در زمینه شبیه خوانی بود. نتیجه این جستجوها نگارش مقاله ای شد که بعدتر در یکی از مهم ترین مجلات نمایشی دنیا به انتشار رسید.
از طرف دیگر پیشنهاد، رسول جعفریان مدیر کتابخانه مجلس هم سبب شد که او بخش دیگری از یافته های خویش را در چارچوب کتاب منتشر کند.
کوچک زاده پیشتر در رابطه با انتشار این مقاله به شکل پراکنده توضیحاتی در بعضی از رسانه ها ارائه کرده است و حالا در گفتگویی تازه با ایسنا، ابعاد دیگری از شبیه خوانی و هم روند نگارش مقاله خویش را توضیح می دهد.
مقاله پژوهشی او با عنوان «بررسی دراماتورژی و کارگردانی نخستین در شبیه خوانی دوره ی قاجار» بود.
“Investigating Early Dramaturgy and Theatre Directing in the Shabih’khani of the Qajar Era”
به قول او، این مقاله که با یاری میلاد آذرم که در شماره ۲۵۳ فصل نامه جهانی TDR بعنوان یکی از تخصصی ترین مجله های پژوهشی تئاتر دنیا انتشار یافت، یکی از بررسی های پژوهشی نوین و نوجو در رابطه با شبیه خوانی ایران است و بر مبنای آمار وب گاه این مجله، یکی از پرخواننده ترین مقاله ها در بین شماره های دو سال قبل بوده است.
کوچک زاده در رابطه با روند نگارش این مقاله و اهمیت چاپ آن در مجله تی. دی.آر توضیحاتی ارائه کرد. گفتگوی وی در دو بخش در ایسنا منتشر می شود.
بخش اول این گفتگو در رابطه با روند نگارش این مقاله است و بخش دوم هم نگاهی دارد به دو تن از معین البکاهای مهم کشورمان.
بخش نخست این گفتگو را با هم می خوانیم:
کوچک زاده در آغاز با تأکید بر جایگاه مهم مجله تخصصی تی. دی. آر بعنوان یک فصل نامه مهم علمی که از جانب دانشگاه کمبریج منتشر می شود، اظهار داشت: انتشار آن از سال ۱۹۵۵ تا کنون ادامه داشته است. رابرت دبلیو کورگان، اولین سردبیر این مجله بود و از سال ۱۹۶۲ ریچارد شکنر ــ کارگردان و پژوهش گر شناخته شده تئاتر جهان و عرضه کننده نظریه اجرا ــ سردبیری تی. دی. آر را بر عهده گرفت.
او یادآوری کرد: حدود ۳۰ سال قبل این مجله را دانشگاه نیویورک منتشر نموده و از سال ۲۰۲۱ انتشار نسخه ی کاغذی و الکترونیک این مجله به دانشگاه کمبریج بریتانیا واگذار شده است.
کارگردان نمایش های «راشومون»، «می خواستم اسب باشم» و «جهان انزوا» در رابطه با اهمیت چاپ این مقاله و مبحث آن توضیح داد: نسخه نخست این مقاله را به سال ۱۳۹۴ به زبان فارسی در پنجمین همایش نمایش های آیینی و سنتی که در تئاتر شهر برگزار گردید، عرضه کردم. اما نمی دانم به چه دلیل (آگاهانه یا ناآگاهانه) در کتابی که معمولاً دو سال بعد از همایش منتشر می شود، به چاپ نرسید. به این علت و باتوجه به اینکه اسناد بیش تر و همینطور فکرهایی تازه تر و منسجم تر برای مبحث مقاله در ذهنم پدیدار شده بود و دیگر نسبت به آن همایش هم تعهدی نداشتم، بعد از یک بازبینی و بازنگاری بخشهایی از مقاله، به همراه دوستم میلاد آذرم که ترجمه این کار را بر عهده گرفت، تصمیم گرفتیم آنرا برای ریچارد شکنر بفرستیم.
او در رابطه با چگونگی آغاز این پژوهش که خروجی اش این مقاله بود، توضیح داد: از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ چند سالی در قسمت خطی کتابخانه مجلس روی نسخه های دست نوشت مجموعه ای تدوین نشده از شبیه نامه های قدیمی کار پژوهشی کردم، برای یافتن نیاکان نمایش گرم در شبیه خوانی ایران. بعد از اینکه آقای رسول جعفریان، مدیر کتابخانه شد از من خواست تا لیست علمی این اسناد را برای انتشار به شکل کتاب تدوین کنم تا ایشان آنرا منتشر کند. از حدود سال ۱۳۸۹ به شکل شبانه روزی به مدت ۸ ماه به کتابخانه برگشتم و آغاز به دقیق کردن لیست های آغازینم و سپس نظم دادن و احیای این شبیه نامه ها کردم که تا قبل از آن بشکلی نامرتب در چهار جعبه بزرگ پفک نگهداری می شد.
این نویسنده و پژوهشگر اضافه کرد: در آن مجموعه حدود ۱۱۶ نسخه از مجلس های شبیه خوانی بود که قبل از من دکتر عنایت الله شهیدی (پژوهش گر نامی و شناخته شده شبیه خوانی) آنها را برای پژوهش های شخصی اش بررسی نموده بود و اندکی هم به جداسازی نسخه ها پرداخته بود. در این حد که مثلاً برگه هایی راکه به شبیه خوانی شهادت قاسم مربوط بود در یک پاکت نامه بزرگ قرار داده بود اما بسیاری دیگر از این اسناد را فرصت نکرده بود که تکمیل کند. وقتی آغاز به کار کردم، شش ماهی از درگذشت ایشان می گذشت و نشد که با ایشان گفتگو کنم و از تجربه هایشان یاری گیرم.
کوچک زاده با ارائه توضیحاتی در رابطه با اسنادی که گردآوری کرده، افزود: مجبور شدم تمام اسناد را از نو بررسی کنم که در نهایت همه اسناد به شکل منظم و دقیق نظم دهی شد و در نهایت توانستم ۴۴۴ مجلس شبیه خوانی را احیا کنم که سپس مرمت شد و با اسکن حرفه ای نسخه ی دیجیتال هم برای شان فراهم آمد. البته این ۴۴۴ مجلس شبیه خوانی، همگی نسخه های کامل نیستند و بعضی از آنها ناقص اند. بعضی به شکل جُنگ هستند و مانند نمایش نامه های کنونی پشت هم نوشته شده اند و برخی هم نسخه های فرد هستند (نسخه های فرد در شبیه خوانی نسخه هایی هستند که مربوط به یک شخصیت از یک مجلس شبیه خوانی است و تنها گفتار او را دارد.). سر انجام یک ماه بعد از آن که لیست کامل و جزئی نگر این اسناد را به کتابخانه مجلس تحویل دادم، با پی گیری ها و توجه ویژه آقای جعفریان، کتاب «فهرست توصیفی شبیه نامه های دوره قاجار» بشکلی درخور و مناسب به سال ۱۳۹۰ منتشر گردید.
وی افزود: در زمانی که مشغول لیست بندی این اسناد بودم از روی نشانه هایی متعدد مثل اثر مُهر محمدباقر معین البکا بعنوان مهم ترین شبیه گردان دوره ناصری بر بخشی از نسخه ها و همینطور سنجش امضاها و تاریخ های نوشته شده پای نسخ و دیگر نشانه ها متوجه شدم که خیلی از این اسناد مربوط به دوره ناصری و تکیه دولت هستند. این در حالیست که ما قبل از آن (به جز چند قطعه عکس و چند گزارش گردش گران و سفیران خارجی) هیچ سند دیگری از تکیه دولت نداشتیم و هیچ یک از پژوهندگان به درستی نمی دانستند متن مجلس هایی که در این تکیه اجرا شده چیست و چه کیفیتی دارد.
تکیه دولت
منبع: عصر توریسم
