نخستین پایگاه داده دیرینه شناسی كشور با الگوی جهانی بر روی وب قرار گرفت

به گزارش عصر توریسم محققان دانشگاه خوارزمی با همكاری فناوران یكی از شركت های دانش بنیان مستقر در پارك فناوری پردیس موفق شدند اولین پایگاه داده برای سازماندهی دانش حوزه دیرینه شناسی كشور را بر اساس الگوی مرجع مفهومی سی داك شورای بین المللی موزه ها (ایكوم) بر روی وب قرار دهند و با اجرای این مطالعات دانشگاه خوارزمی بعنوان نخستین دانشگاه آسیایی به عضویت رسمی كارگروه بین المللی سی داك (CIDOC CRM) یكی از زیرمجموعه های ایكوم (شورای بین المللی موزه ها) درآمد.
دکتر معصومه نیک نیا، دانش آموخته رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه خوارزمی و مجری طرح در گفت و گو با ایسنا، با بیان اینکه در سال های اخیر بحث علوم انسانی-دیجیتال (Digital Humanities) و استفاده از ابزارهای دیجیتال در حوزه هایی مانند تاریخ، ادبیات، دیرینه شناسی و غیره مطرح گردیده است، اضافه کرد: علوم انسانی-دیجیتال، شیوه های جدیدی از دانشوری (Scholarship) برای پژوهش، تدریس و انتشار مبتنی بر همکاری میان رشته ای با بهره گیری از کامپیوتر است.
وی “متن محور” بودن را یکی از خاصیت های اصلی پژوهش های حوزه علوم انسانی-دیجیتال دانست و اشاره کرد: به این معنا که پژوهش ها در یک بافت خاص و مبتنی بر مدارک مستندی نظیر متون، تصاویر، سنگ نبشته ها و غیره انجام می شوند؛ بدین جهت سازماندهی دانش تولیدشده در این عرصه ها از اهمیت ویژه ای برخوردارست.
نیک نیا با تاکید بر اینکه امروزه سازماندهی داده های تولید شده در حوزه های میراث فرهنگی و دیرینه شناسی شکل جدیدی به خود گرفته است، بیان کرد: در این راستا، الگوهای مفهومی برای تسهیل سازماندهی دانش مطرح گردیده است که از آن جمله می توان به الگوی مرجع مفهومی “سی داک” (CIDOC CRM) اشاره نمود.
این دانش آموخته دانشگاه خوارزمی هدف اصلی الگوی مرجع مفهومی سی داک را تسهیل تبادل و یکپارچه سازی اطلاعات استخراج شده از منابع ناهمگون در حوزه میراث فرهنگی عنوان نمود و تصریح کرد: الگوی مرجع مفهومی سی داک (CIDOC CRM)، حاصل مطالعات بیش از دو دهه کمیته بین المللی سندپردازی (سی داک) در شورای بین المللی موزه ها (ایکوم) است.
به گفته وی، در این الگو هدف اصلی امکان پذیر کردن تبادل و یکپارچه سازی اطلاعات استخراج شده از منابع ناهمگون در حوزه میراث فرهنگی بر حسب یک “هستان نگاری” (Ontology) است.
نیک نیا، به جزئیات مطالعات انجام شده دراین زمینه اشاره نمود و اظهار داشت: با وجود آنکه الگوی نظری برای سازماندهی داده های میراث فرهنگی وجود دارد، ولی هم اکنون در سایر کشورها نرم افزاری برای پیاده سازی کامل این الگو برای ساماندهی این داده ها تابحال ارائه نشده است.

وی افزود: بمنظور تکمیل پروژه به فرصت مطالعاتی دانشگاه کلن آلمان اعزام شدم و بدین منظور نرم افزاری آلمانی در اختیار من گذاشته شد، ولی این نرم افزار به داده نگاری مورد نظر ما در حوزه دیرینه شناسی پاسخ مناسبی نداد.
مجری طرح با اعلان اینکه ادامه این مطالعات در ایران و با همکاری یکی از شرکت های دانش بنیان مستقر در پارک فناوری پردیس انجام شد، اشاره کرد: این شرکت توانست نرم افزار مدیریت اطلاعات میراث فرهنگی را در اختیار قرار دهد که توانستیم به نتیجه موردنظر دست پیدا نماییم.
نیک نیا با اعلان اینکه نرم افزار این شرکت دانش بنیان از این الگوی مفهومی برای سازماندهی اطلاعات پایگاه‎های داده خود تبعیت می‎کند، توضیح داد: برای انجام پروژه، نسبت به مدل سازی داده های حوزه دیرینه شناسی ایران بر اساس CIDOC CRM اقدام کردیم و سپس این مدل سازی بطور کامل در نرم افزار ققنوس پیاده سازی شد، بدین سبب به این نتیجه دست یافتیم که با بهره گیری از این نرم افزار مستندسازی حوزه میراث فرهنگی کشور تسهیل می شود.
وی با اعلان اینکه در این طرح، این نرم افزار برای مستند سازی داده های حوزه دیرینه شناسی مورد استفاده قرار گرفت، اظهار داشت: ولی این نرم افزار در کلیه شاخه های میراث فرهنگی از آثار هنری، ادبی گرفته تا اشیاء موزه ای و حتی واژه نامه ها قابل کاربرد است و می تواند داده های آن حوزه ها را نیز بعد از مدل سازی به صورت آنلاین نمایش دهد.
دانش آموخته دوره دکتری رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه خوارزمی با اعلان اینکه در این مطالعات موفق به مدل سازی داده های دیرینه شناسی ایران با این الگو در نرم افزار این شرکت دانش بنیان شدیم، افزود: همگام با این کوشش های ملی و بین المللی برای به کارگیری الگوی مرجع مفهومی سی داک، پروژه رساله دوره دکتری من در حوزه دیرینه شناسی ایران با عنوان “پیاده سازی الگوی مرجع مفهومی سی داک (CIDOC CRM) برای حوزه دیرینه شناسی ایران” در دانشگاه های خوارزمی ایران و کلن آلمان، تعریف و از میان پروژه های کاوش دیرینه شناسی در ایران، پروژه مشترک کاوش باستان شناسان ایرانی و آلمانی در منطقه “وشنوه”، بعنوان نمونه برگزیده شد.
نیک نیا افزود: وِشنوه در بخش غربی فلات مرکزی ایران و ۳۵ کیلومتری جنوب شهرستان قم (خط هوایی) قرار دارد. در سال ۱۳۸۰ (سال ۲۰۰۰ میلادی) در جستجوهای هیأت مشترک پژوهش های باستان شناختی ایران (سازمان میراث فرهنگی ایران – تهران) و آلمان (موزه معدن آلمان – بوخوم)، اشیائی از جنس سفال، چوب، شیشه و جواهراتی که در آب نگهداری می شدند، به دست آمد.
وی با اعلان اینکه این محوطه دربرگیرنده معادن باستانی است که توسط هیأت مشترک، “چاله غار یک” و “چاله غار دو” نامگذاری شد، اضافه کرد: با بررسی انجام شده بر روی اشیاء مشخص شد که علاوه بر اینکه این منطقه، یک “نذرگاه” و “مکان مقدس” محسوب می شده، از قدیمی ترین معادن مس ایران به شمار می آمده است که قدمت آن به ۸۰۰ سال قبل از میلاد برمی گردد.
مجری طرح اظهار داشت: در این پروژه پایگاه “مجموعه آثار یافت‎شده در وِشنوه” در این نرم افزار به هدف ثبت اطلاعات اشیاء یافت شده و رخدادهای کاوش در این منطقه بر اساس الگوی مرجع مفهومی سی داک، طراحی و پیاده سازی شده است و اطلاعات مدل سازی شده مربوط به کاوش این منطقه، در چارچوب یک گزارش کاوش، سه گزارش مرمت اشیاء، هفت مقاله پژوهشگران ایرانی – آلمانی و یک رساله دکتری به زبان های انگلیسی و فارسی دردسترس است.
نیک نیا با تاکید بر اینکه برای پیاده سازی این پایگاه دو زبانه (فارسی-انگلیسی)، یازده مرحله اصلی تعریف شده است، افزود: این پایگاه هم اکنون بوسیله وب (به نشانی: http: //qoqnus.nosa.com/) و همین طور نسخه رایگان نرم افزار (قابل دریافت از طریق: https: //qnssupport.nosa.com/download) در دسترس همگان است.
به گفته وی هم اکنون موزه بریتانیا نیز از این الگوی مفهومی برای ساماندهی اشیاء موزه ای خود بهره برده است، ولی بوسیله پایگاهی که ما پیاده سازی کردیم، کاربران می توانند داده های مورد نظر خودرا در حوزه دیرینه شناسی ایران دریافت نمایند.
این محقق درباب اهمیت استفاده از الگوی مرجع مفهومی سی داک برای ساماندهی اشیاء کشف شده از منطقه های کاوش، توضیح داد: زمانی که اشیاء باستانی کشف می شود، باستان شناسان به دنبال مطالعه بیشتر درباره آنها و درک ارتباط آن با سایر اشیاء باستانی کشف شده هستند و تابحال الگویی در اختیار پژوهشگران نبود تا بتواند این بررسی را انجام دهد و پس از ارائه الگو، نرم افزارهای مناسب ارائه نشده بود که این پروژه راهکاری برای رفع این چالش بوده است.
وی همین طور افزود: بواسطه اجرای این پروژه تحقیقاتی و عملیاتی شدن مستندسازی داده های میراث فرهنگی در یک نرم افزار بعنوان عضو کارگروه بین المللی سی داک (CIDOC CRM) انتخاب شدم. این کارگروه یکی از زیر مجموعه های ایکوم (شورای بین المللی موزه ها) است.
وی تصریح کرد: در این کارگروه مبادرت به توسعه و به روز رسانی این الگو در حوزه میراث فرهنگی می شود.
نیک نیا ابراز امیدواری کرد که باتوجه به پتانسیل نرم افزاری منحصر بفردی که در ایران، بوسیله پژوهشگران یکی از شرکت های دانش بنیان فراهم گشته است و نمونه مشابه خارجی آن با این رویکرد وجود ندارد، این پایگاه مورد توجه متخصصان و مؤسسات و نهادهای در رابطه با حوزه میراث فرهنگی به ویژه دیرینه شناسی و موزه ها قرار گیرد؛ چونکه سازماندهی دانش حوزه میراث فرهنگی بحث بسیار جدی است و باید در برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلندمدت نهادهای مرتبط مورد توجه قرار گیرد.
به گزارش عصر توریسم به نقل از ایسنا، رساله دکتری “پیاده سازی الگوی مرجع مفهومی سی داک (CIDOC CRM) برای حوزه دیرینه شناسی ایران” نوشته دکتر معصومه نیک نیا دانش آموخته و به راهنمایی دکتر حمیدرضا جمالی مهموئی عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی و دکتر اُیویند آیده و مشاوره دکتر داریوش علیمحمدی و مهندس امید حجتی اجرایی شده است.
با اجرای این مطالعات دانشگاه خوارزمی به نمایندگی دکتر داریوش علیمحمدی، عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی و معصومه نیک نیا، دانش آموخته دوره دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی بعنوان اولین دانشگاه آسیایی به عضویت رسمی گروه علائق ویژه سی داک سی آراِم درآمد.
الگوی مرجع مفهومی سی داک (CIDOC CRM)، مدلی مفهومی (Conceptual Reference Model) است که توسط شورای بین‎المللی موزه‎ها (ICOM) تهیه و تدوین شده است. این الگو حاصل بیش از دو دهه کارِ کمیته بین المللی دکومانتاسیون (سندپردازی) (سی داک) شورای بین المللی موزه ها (ایکوم) در زمینه ایجاد و توسعه استانداردها است.
کار تدوین الگو از سال ۱۹۹۶ تحت حمایت کارگروه استانداردهای دکومانتاسیون (سندپردازی) ایکوم-سی داک شروع شد. از سال ۲۰۰۰، نمایندگی ایجاد و گسترش الگوی مرجع مفهومی سی داک، رسماً از طرف ایکوم-سی داک به گروه علائق ویژه سی داک سی آراِم واگذار شد که با کارگروه ISO/TC46/SC4/WG9 همکاری می کند تا سی آر اِم را به شکل و وضعیت یک استاندارد بین المللی درآورد. نقش اصلی الگوی مرجع مفهومی سی داک، این است که امکان تبادل و یکپارچه سازی اطلاعات مستخرج از منابع ناهمگون در حوزه میراث فرهنگی را بر حسب یک هستان نگاری (Ontology) رسمی ممکن کند.