شب یلدای ۸ هزار ساله ایرانی شبی است با طلوع خورشید و زایش مهر، شب و تاریکی شکست می خورند و روشنایی بر آن پیروز می شود؛ به قول مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران تفاوت شب یلدا با شب های قبل و بعد خود هم کمتر از یک دقیقه بوده و معنای طولانی بودن شب در همین زمان کوتاه نهفته است.
مهندس مسعود عتیقی در گفتگو با ایسنا اظهار داشت: همیشه با نزدیک شدن به رویدادهای مختلف در طول سال گفت وگوهایی شکل می گیرد که شاید گاها تکراری باشد، اما ضمن نو بودن برای بخشی از جامعه که قبلا به آن رخداد توجهی نشان نداده، برای دیگر افراد هم تلنگری است تا با عنایت به ماهیت اصلی هر واقعه، قدری به پیام و مفهوم و یا مفاهیم عمیق آن بپردازند.
وی یکی از این رویدادها را یلدای باستانی ایرانی ها دانست و اظهار نمود: برای گرامیداشت این رویداد ضمن آنکه آداب و رسومی از گذشته های دور در کشورمان و بعضی از کشورهای همسایه مرسوم بوده، اما با نگاهی به دقت های محاسباتی نیاکان پاکمان، خوب است به خصوصیت های نجومی چنین مناسبتی هم دقت کنیم.
عتیقی، “یلدا” را واژه ای سریانی به معنای “زایش” دانست و تصریح کرد: این واژه اشاره به طلوع مهر تابان بعد از یک شب طولانی دارد و گویا در باور ایرانی ها باستان، یلدا نقطه آغاز خلقت بوده است و بعد از یک شب طولانی و تاریک، با طلوع خورشید و زایش مهر، شب و تاریکی شکست می خورند و روشنایی بر آن پیروز می شود و نکته جالب آن است که اندیشمندان ایرانی از گذشته های دور به تفاوت اندک این شب نسبت به شب های قبل و بعد آن و یا دیگر شب های سال آگاهی داشته اند.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران “یلدا” را میراث و شاهکار محاسباتی گذشتگان این سرزمین عالم پرور توصیف کرد و خاطرنشان کرد: این محاسبات نشان داده است که اندیشمندان آن روزگار به توانایی و سنجش دقیق طول شبانه روز رسیده بودند، آن هم در زمانی که وسایل اندازه گیری به دقت های امروزی هیچگاه وجود نداشته است!
به قول وی بر مبنای بعضی از متون، از حدود ۸ هزار سال قبل تابحال آیین یلدا در ایران رواج داشته است و به شکلی می توان گفت بعضی از جشن های مسیحیان هم با این آیین بی ارتباط نیست.
عتیقی با تکیه بر اینکه “یلدا” و مناسبت های این چنینی صرفاً بهانه ای برای یادآوری آیین های کهن کشور است تا از این طریق ضمن یادآوری اهمیت همنشینی، همدلی و شاد بودن به هر بهانه، به ما یادآور شود که تنهایی امروزه حتی در جهان غرب هم دیگر الگوی رایجی نیست.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با اشاره به اینکه فارس زبانان از روزگاران گذشته در شب چله گردهم می آمدند تا ضمن شب زنده داری، با گفت وگوی صمیمانه، کتابخوانی و همچون شاهنامه خوانی و تفال به دیوان حضرت حافظ، فرصتی فراهم نمایند تا کوچکترها از تجارب بزرگترها بهره مند شوند و با رسم و رسوم ملی ایرانی ها آشنا گردند.
ما و یلدا و کرونا
وی افزود: سال جاری هم با وجود ویروس کووید-۱۹ و بحران کرونا، هر چند ما هم دورهمی های خانوادگی را سفارش نمیکنیم، ولی فرصت کتابخوانی و مطالعه چه در فضای مجازی و چه آشنایی با آثار فاخر ایرانی، علیرغم این بیماری بیشتر از پیش فراهم گشته است، ضمن آنکه دیدارهای مجازی خانوادگی هم با تکنولوژی جدید بشری بخوبی امکان پذیر است.
وی تصریح کرد: اگر در گذشته به جامعه سفارش به برگزاری گردهمایی های یلدایی می کردیم، ولی چه خوب است مردم عزیزمان برای کنترل این پاندمی، در این سال به فضای مجازی و کتب و آثار اندیشمندان ایرانی بیشتر از پیش روی بیاورند.
عتیقی با اشاره به اینکه در گذشته در این گونه مناسبت ها، بزرگترها داستان های تلخ و شیرین و تجارب خویش را برای کوچکترها نقل می کردند و فرصتی برای کودکان، نوجوانان و جوانان فراهم می شد تا به جای کسب تجربه های تلخ، از این داستان ها درس گرفته و بر تجارب خود هم بیفزایند.
به قول وی مناسبت یلدا در سال ۱۳۸۷ خورشیدی در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسید و همه ساله ابراز امیدواری می نماییم که به همت مسئولان میراث فرهنگی کشور، این مناسبت به ثبت جهانی هم برسد.
جزئیاتی که درباره شب یلدا باید بدانیم
این محقق حوزه نجوم آماتوری، به آغاز شب یلدا در کشور اشاره نمود و توضیح داد: ساعت ۱۶ و ۵۴ دقیقه روز یکشنبه ۳۰ آذر ماه جاری لحظه غروب خورشید و ساعت ۷ و ۱۰ دقیقه صبح دوشنبه اول دیماه زمان طلوع خورشید و با تفاضل این دو ساعت، به ۱۴ ساعت و ۱۶ دقیقه، بعنوان طول شب یلدا در شهر تهران بعنوان پایتخت کشور می رسیم.
وی افزود: نکته ظریفی که اینجا مطرح است، آنست که لحظه رسیدن خورشید به نقطه انقلاب زمستانی، ساعتی از شبانه روز و بین روزهای ۳۰ آذر تا اول دی است، ولی با عنایت به ساعت ۱۳ و ۳۳ دقیقه (به وقت ایران) که لحظه رسیدن خورشید به انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی زمین است، چه بسا طول شب در شب در اول دی و شب بعد از آن حدودا با هم مساوی و تفاوت آنها در حد چندین ثانیه باشد.
عتیقی تصریح کرد: همواره یادآور شده ایم که تفاوت شب یلدا با شب های قبل و بعد هم کمتر از یک دقیقه بوده و معنای طولانی بودن این شب، در همین زمان کوتاه نهفته است.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران افزود: از آنجایی که در استوای زمین طول روز و شب با هم برابر است و بر این اساس شاهد تغییر فصول در ناحیه استوایی نیستیم، هر چه به عرض های جغرافیایی طرفین استوایی برویم، مدت زمان تفاوت طول روز و شب هم بیشتر و بیشتر خواهد شد، بگونه ای که به طور مثال شهر چابهار در جنوب شرق کشور، با مختصات ۲۵ درجه و ۱۷ دقیقه و ۳۳.۹ ثانیه عرض شمالی و ۶۰ درجه و ۳۸ دقیقه و ۵۷.۶ ثانیه طول شرقی، کوتاه ترین شب یلدا را پیش رو داشته و طول شب یلدا امسال برای مردمان صمیمی آن دیار ۱۳ ساعت و ۲۶ دقیقه است.
وی اظهار نمود: این در شرایطی است که در شمال غرب کشورمان، در منطقه پارس آباد، با عرض جغرافیایی ۳۹ درجه و ۳۸ دقیقه و ۲۰.۸ ثانیه و طول جغرافیایی ۴۷ درجه و ۵۴ دقیقه و ۴۳.۹ ثانیه، طول شب یلدا ۱۴ ساعت و ۳۹ دقیقه و بیشتر از یک ساعت بیشتر از طول این شب در چابهار است.
عتیقی خاطرنشان کرد: بدیهی است غروب خورشید در چابهار در ۳۰ آذر ساعت ۱۶ و ۴۲ دقیقه (زودتر از تهران) و زمان طلوع خورشید در صبح اول دی، ساعت ۶ و ۹ دقیقه بامداد (باز هم زودتر از زمان طلوع در تهران) است.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با اشاره به اینکه برای محاسبه طول روز و شب با کسر مدت زمان طول روز از عدد ۲۴، به طول شب خواهیم رسید که فاصله طلوع آفتاب تا طلوع خورشید است و افزود: این در شرایطی است که غروب آفتاب در پارس آباد ۱۶ و ۵۷ دقیقه (نزدیک به زمان غروب در تهران) و طلوع خورشید در صبح اول دی در پارس آباد ۷ و ۳۶ دقیقه بامداد است.
وی اضافه است: چه خوب است اهل تحقیق به محور فرضی گردش زمین به گرد خود و میزان کجی و یا انحراف آن نسبت به محور عمود که ۲۳.۵ درجه است، توجه داشته باشند؛ چون که این میزان کجی محوری، عامل تغییر فصول و تفاوت در نورگیری نقاط مختلف بر روی نیمکره شمالی و جنوبی زمین در فصول مختلف سال است.
عتیقی اظهار نمود: از طرفی علیرغم آنکه مهر تابان در مرکز منظومه خورشیدی ثابت است، ولی با عنایت به حرکت زمین، همواره شاهد جابه جایی ظاهری خورشید در طول یک سال هستیم و بر این اساس دایره بزرگ مسیر ظاهری خورشید بر کره آسمان را “دایره البروج” نامیده و این دایره بزرگ با دایره بزرگ استوای آسمان که از امتداد کمربند استوایی زمین و ترسیم آن بر روی کره آسمان حاصل شده است، ۲۳.۵ درجه زاویه دارد؛ دایره البروج هم در دو نقطه استوای آسمان را قطع کرده که به این دو نقطه “اعتدالین” گفته می شود و طول شب و روز در آنجا با هم برابر است.
کره آسمان و وضعیت دایره البروج نسبت به استوای آسمان
وی این دو نقطه را یکی اعتدال بهاری و آغاز نوروز ایرانی و دیگری را اعتدال پاییزی و اول مهر دانست و اظهار داشت: در دو سوی نقطه اعتدال، دو نقطه دیگر وجود دارد که بیشترین کشیدگی زاویه ای را بین استوای آسمان و دایره البروج بوجود آورده است، به این دو نقطه انقلابین گفته می شود که یکی انقلاب تابستانی و دیگری انقلاب زمستانی است.
عتیقی تصریح کرد: در زمانی که خورشید به نقطه انقلاب زمستانی برای ساکنان نیمکره شمالی زمین می رسد، درست لحظه انقلاب تابستانی برای ساکنان نیمکره جنوبی زمین قرار دارد و در آن نیمکره (جنوبی) تابستان شروع می شود.
زمانی که شب و روز با هم برابر می شوند
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران، اضافه کرد: اگر به نقطه اعتدال پاییزی دقت کنیم، در اول مهر طول روز و شب با هم برابر بوده و به مرور با گذشت روزهای فصل پاییز از طول روز کاسته شده و به طول شب افزوده می شود، به نحوی که با رسیدن به نقطه انقلاب زمستانی و شب یلدا، طولانی ترین شب و به دنبال شبی بلند، کوتاه ترین روز را شاهد خواهیم بود.
وی خاطرنشان کرد: علاقه مندان دقت داشته باشند که حدود کمتر از ۲ هفته پیش از یلدا، زودترین غروب خورشید رخ می دهد و حدودا کمتر از ۲ هفته پس از آغاز زمستان، دیرترین طلوع خورشید را شاهد خواهیم بود، ولی این مورد به معنای این نیست که شب یلدا طولانی ترین شب سال نباشد.
عتیقی افزود: چونکه همانگونه که مشاهده شد، هر دو مولفه زمان طلوع و غروب خورشید برای اندازه گیری طول یک شب نیاز است.
طول شب یلدای ایرانی در کشورهای مختلف
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران ضمن اشاره به طول شب یلدا در کشورهای مختلف، اظهار داشت: طول شب یلدا در کشور ایسلند نزدیک به ۲۰ ساعت و در کشورهای اسکاندیناوی حدود ۱۸ ساعت است.
وی افزود: طول شب یلدا به طور نمونه برای کشورهای آلمان و انگلستان در اروپا بیشتر از ۱۶ ساعت بوده و کشور روسیه هم با عنایت به پهناوری، در بخش هایی از آن طول شب یلدا حدود ۱۷ ساعت است.
منبع: عصر توریسم
