عصر توریسم: خراسان شمالی ارگ دولت آباد، بنای با ارزش تاریخی در ارتباط با دوره قاجار، یک الگوبرداری کامل از شهر تاریخی بلقیس اسفراین بوده که با شماره ۳۱۵۲۴ در لیست آثار ملی هم به ثبت رسیده است.
ارگ دولت آباد در غرب روستای دولت آباد و در فاصله حدود ۱۴ کیلومتری جنوب شرق شهرستان اسفراین قرار گرفته است، این اثر در پای کوهی ارتفاعات جنوب غربی شاه جهان در بین دشت به ارتفاع حدود ۱۲۵۰ متر بالاتر از سطح در یا واقع شده است.
با توجه به مطالعات میدانی و کتابخانه ای صورت گرفته، این بنای با ارزش در ارتباط با دوره قاجار بوده که در کنار مسیر اصلی جاده ارتباطی سبزوار و اسفراین واقع شده، دارای یک ارگ حکومتی و یک بخش مسکونی که اهالی روستا در آن زندگی می کردند که دارای برج و باروهای رفیع و گچ بری های نفیسی است.
به گزارش عصر توریسم به نقل از ایسنا، این مجموعه از دو بخش تشکیل شده، ارگ که در جنوب واقع شده و با پلان تقریباً مربع شکل به ابعاد ۶۲*۶۳ متر و شارستان که در شمال ارگ واقع است به صورت مستطیل شکل به ابعاد ۲۳۱*۲۵۴ متر است.
ارگ حکومتی زمان آبادی داری چهار برج دفاعی و باروهای طویلی بوده که اطراف آنرا محصور ساخته و دارای یک دروازه در جبهه شمالی که به داخل شارستان باز می شده و دارای تزئینات گچی است که خوشبختانه هنوز شواهدی از این تزئینات باقی مانده است. قطر دیوارها تقریباً ۱۷۰ سانتیمتر و ارتفاع آنها از کف موجود ارگ تقریباً ۶ متر است. بر روی باروهای ارگ داغه های مردگرد نظامی مشهود است که با مطالعات میدانی صورت گرفته هم همخوانی دارد و در بالاترین قسمت جرزها، کنگره و مزغل های باقی مانده است.
بخش اعظم و مهم که مردم در آن سکونت داشته اند در شمال ارگ واقع شده که در زمان آبادی، مردم کل روستا و بناهای خدماتی و… را در خود جای داده بود.
این بخش با ۹ برج دفاعی، سه دروازه و باروهای طویل و قطور محصور شده دروازه های این بخش در جبهه های شمال، جنوب و شرقی بوده که هم اکنون، دروازه غربی این مجموعه خوشبختانه زیاد گرفتار صدمه نشده و از همه دروازه های ارگ و مجموعه سالم تر است. در کنار هر یک از دروازه های شارستان دو برج دیدبانی ساخته شده تا ورود و خروج را تحت کنترل داشته باشند که تقریباً سالم ترین نوع این استراتژی، در دروازه غربی کاملاً مشهود است.
بیشترین فضاهای مسکونی باقی مانده در آخرین دوره سکونت در بخش شارستان در جنوب شرقی آن بوده که تمام فضاها از خشت خام و با سقف منحنی پوشش داده شده اند که تنوع در نوع سقف ها و پوشش ها حائز اهمیت می باشد چونکه استفاده از چوب کمتر به چشم می خورد.
طبق مطالعات میدانی و توضیحات اهالی روستا در داخل شارستان حمام و آب انبار و در خارج از باروی شارستان و در جبهه شمالی هم یک آب انبار دیگر هم وجود داشته که براثر سیل آبی که در سه دهه گذشته وارد بخش شارستان شد، این بناها و خیلی از فضاهای مسکونی تخریب شده و مردم روستا به مرور زمان داخل شارستان را رها و به خارج از شارستان کوچ کرده اند و از آن پس روند تخریب و صدمه ها فزونی یافته است.
ویژگی های خاص اثر
الگو برداری کامل از شهر تاریخی بلقیس اسفراین (قرار گیری ارگ در جنوب و خارج از برج و باروی شارستان) و خصوصیت های با ارزش دیگر آن گچ بری و برج و باروهای سالم و اتاق های با انواع طاق های مختلف که با استفاده از خشت کار شده اند.
از دیگر خصوصیت بارز این مجموعه خشتی طاق پوش، قوس ها و طاق گنبدی آن است.
یکی دیگر از خصوصیت های بارز آن میتوان به کنگره و مزغلهای سالم و همینطور طرح های که با استفاده از خشت در نمای برج و باروها اجرا شده که به آن روح بخشیده و از سادگی و بی پیرایگی آن خارج کرده و به ظرافت و پیچیدگی آن افزوده است.
دیگر خصوصیت آن میتوان گچ بری های و شمسه کاری ها که در متون به آنها اشاره شده است را برشمرد و از همه مهم تر استفاده از طاق هایی به اشکال مختلف که همه با خشت اجرا شده و یک مجموعه ای با سقف های گنبدی و هلالی بوده که تمام اجرای طاق های خشتی را در این مجموعه رعایت شده است.
ارگ دولت آباد اسفراین با شماره ۳۱۵۲۴ در سال ۱۳۹۵ در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
شهرستان اسفراین در دامنه‌ی جنوبی کوه های آلاداغ و جنوب و غرب شاه جهان قرار گرفته و در جنوب آن هم رشته کوه های کم ارتفاع تر ازجمله کوه های جغتای وجود دارد. عمده ترین مراکز سکونتی، دشت اسفراین و صفی آباد هستند.
آثار به جای مانده از استقرارهای پیش ازتاریخی ازجمله جیران تپه در شهرستان اسفراین نشان دهنده‌ی سابقه تاریخی کهن این منطقه است. اسفراین در دوره های اشکانی و ساسانی هم همواره جزو ولایات مهم به شمار می رفته و بارها در متون تاریخی و جغرافیایی از آن نام برده شده است. در دوره اسلامی هم اسفراین به علت قرار داشتن بر سر راه کاروانروی نیشابور به جرجان(گرگان)رونق خاصی یافت و بیش ازپیش شکوفا شد. ارگ بلقیس در نزدیکی شهر اسفراین ازجمله مهم ترین بقایای شهرهای دوره اسلامی است. در بیشتر منابع تاریخی متعلق به دوره اسلامی، به اتفاقات و تحولات این شهرستان تاریخی اشاره شده است.
منبع: عصر توریسم
