عصر توریسم: «در پاسارگاد ریخت مردی پدیدار است که یکی از پاهای آن ماهی است. این نگاره نُماد ایزدِ آب است که به آن ˮایزدِ ماهیˮ و ˮمرد دریاییˮ نیز می گویند. ماهی از روزگار کهن در شوش ایران نیز بوده و ایزد آب است.» این پاسخ یک عتیقه شناس به سوال پرتکرار این روزها است که پرسیده شده آیا ماهی سرخ سفره هفت سین نوروز از کشوری دیگر به ایران آمده است؟
به گزارش عصر توریسم به نقل از ایسنا، درباره فلسفه نمادهای سفره هفت سین نوروز بحث و اظهارنظرهای متفاوت، بسیار است. سیاوش آریا، پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی نیز به دنبال این حساسیت و دل نگرانی ها که هر سال در آستانه نوروز، آیین ها و نمادهای باستانی را زیرسوال می برد، تاکید دارد که آیین ها و آداب هایی که در پیشانیِ جشن های باستانی ایرانیان نمودار شده است بی شک با خردورزی و اندیشه همراه بوده و بعد از گذرِ هزاره ها با اندکی دگرگونی به ما رسیده است. این آیین های کهن یک شبه پدیدار نشده که بتوان آنها را بسادگی و آسودگی از دل مردم پاک کرد، برای ریشه یابی این نمادها و بازشناسایی نشانه ها در آثار تاریخی و مستندات، به گفت و گو با کتایون پلاسعیدی ـ عتیقه شناس با گرایش روزگار ایلامی (کهنه – میانه – نو) ـ و همچین شهرزاد اسدی ـ اسطوره شناس ـ پرداخته شده که به بخش هایی از اظهارات و نتایج بررسی و مطالعات آنها اشاره می شود.
ماهی از روزگار کهن در شوش ایران بوده و ایزد آب است
پلاسعیدی، عتیقه شناس مشخصا درباره نماد ماهی در ایران باستان اظهار داشت: ما در شهداد کرمان روی آوَندهای (ظرف های) مَفرغی نگاره‌ی ماهی را داریم که همین نگاره ها به همان حالت در روزگار سلجوقی تکرار شده و نگاره‌ی ماهی را در کف آوند به شکلی که در حرکت هستند، نشان میدهد. ماهی از هزاره‌ی چهارم قبل از زایش عیسی مسیح (ق. م) روی مُهرها نقش بسته که یکی از کهن ترین آنها وابسته به شکارچی و ماهیگیر (صیاد) است که بنا بر خواسته‌ی دارنده‌ی مُهر برای به دست آوردن شکار و ماهیگیری، نگاره‌ی بز کوهی که نشان دهنده‌ی (مظهر) فراوانی است با ماهی در کنار ایزد (رب النوع) پشتیبان جانوران (حیوانات) و شکار و ماهیگیری جای داده شده است تا با داشتن چنین مهری مورد بزرگی و بخشش ایزد جای گیرد و به سادگی به ماهیگیری و شکار برسد.
او اضافه کرد: بر مُهرهای استوانه ای میانه‌ی هزاره‌ی چهارم تا شروع هزاره‌ی سوم قبل از زایش عیسی مسیح نگاره‌ی ماهی در چند ردیف کنار یکدیگر جای دارد، بسانی که گویی در آب شناورند. بر اثر مُهرهایی که از شوش به دست آمده است نیز نگاره‌ی زیبایی دیده می شود که در رودخانه ای با ساقه ای انبوه از درختان، ماهی ها در پیِ یکدیگر شنا می کنند ـ بر نشان مُهرهای دیگری شکارچیان لوح در برگشت از شکار ماهی ها آنها را از قایق بیرون می آورند – در زمینه‌ی یک مُهر دیگر که از شوش به دست آمده ماهی نقش شده است. ماهی نمودار ایزد رودخانه و مرداب است و در آیین های مختلف ستایش ماهی را به خدایی که بر تخت نشسته روشن می کند (در روزگار شوش قبل از ایلام). ماهی در آیین های مختلف بر ایزدی که بر تخت نشسته پیشکش می شود – در شهرهای مختلف نقش ماهی دیده شده است که ایزدی بر تخت نشسته و در مقابل وی ماهی روی میز ارمغان جای گرفته یا چند ماهی که در حوزه های مهر نقش شده است -، یک نشان مُهر دیگر از شوش هزاره‌ی چهارم قبل از زایش عیسی مسیح به دست آمده که نگاره ماهی روی آنست (تاریخ مُهر در ایران- نوشته ملک زاده بیانی صفحه 60 و 61) – در نشانی دیگر با شماره ثبت 1219، یک آوند مفرغی که میان آن دایره ای است که گِرادگرد این دایره چهار تا ماهی و رَج سپسین پنج ماهی کوچک درحال شنا کردن هستند که در حقیقت آن نگاره‌ی میانی (وسط) خورشید است. (صفحه 404، کتاب گزارش 8 فصل بررسی و کاوش در شهداد (دشت لوت) نوشته علی حاکمی به همت محمود موسوی چاپ پژوهشکده سازمان میراث فرهنگی 1385) – همه آوندها آیینی هستند و به آن تشتک می گویند (آوندهای مفرغی تشتی ریخت)؛ برای اینکه لبه‌ی آنها بالا آمده است. نمونه های دیگری هم از این نمونه آوندها موجود است که در بعضی نقش مار و دربرخی هم نقش گوزن دیده می شود، همانند آن آوند در جیرفت (کرمان) نیز به دست آمده که در آن نگاره‌ی شیر و پرنده است.
ظرف سنگی با نماد حیوانات و ماهی. قدمت در حدود هفت هزار سال. به دست آمده از جیرفت. محل نگهداری: موزه ملی ایران
