عصر توریسم: خوزستان مطلب حاضر درنگی است بر آرامستان های اقلیتی آبادان که نویسنده در آن افزون بر وضعیت فعلی جایگاه، جنبه و اهمیت وجود آنها را از نظر فرهنگی خاصه بعد گردشگری کاویده است.
به گزارش عصر توریسم به نقل از ایسنا، این یادداشت را دکتر عباس امام (نویسنده، مترجم، خوزستان پژوه و عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز) نگاشته و برای انتشار در اختیار ایسنا گذاشته است:
بی تردید آبادان یکی از با اهمیت ترین دوازه های ورود صنعت نوین نفت و در نتیجه جلوه های مختلف تجدد به خوزستان و ایران است؛ تحولی که از زمان برگزاری پالایشگاه نفت آبادان در سال ۱۲۹۱ (۱۱۱ سال پیش) شروع شد و در یک بازه زمانی حدودا ۲۰ـ۳۰ ساله انقلابی همه جانبه در حیات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این روستای پرت بندری ایجاد کرد و آنرا به سرعت به یکی از شناخته شده ترین شهرهای مدرن خاورمیانه تبدیل کرد. احمد کعبی فلاحیه در کتاب «تاثیرات اجتماعی ـ فرهنگی نفت» (تهران: انتشارات شادگان، ۱۳۹۷) این تاثیرات را تقریباً به خوبی بازنمایی کرده است همچنانکه دکتر عبدالعلی لهسایی زاده نیز در کتاب «بوارده، اولین محله مدرن در ایران» (تهران: انتشارات بهمن یرنا، ۱۴۰۰) به تشریح جنبه های دیگری از این امر پرداخته است.
یکی از جنبه های پرشمار نتایج مثبت به وجود آمده در نتیجه این تحول گسترش روحیه تساهل و تسامح مذهبی در بین باشندگان این شهر بوده است. بااینکه همیشه اکثریت جمعیت شهروندان آبادان را پیروان مذهب شیعه دوازده امامی تشکیل می داده اند؛ از همان اولین روزهای راه اندازی پالایشگاه مهاجرانی از باورمندان به ادیان و مذاهب مختلف از داخل و خارج کشور به این شرکت ـ شهر نفتی کوچیدند؛ از سنی، مذهب های ایرانی و رنگونی (اهل برمه یا میانمار فعلی) و ارامنه تا کلدانی های کاتولیک، آشوریان، شهروندان مسیحی اروپایی، آمریکایی و کانادایی، یهودیان، زرتشتی ها، صبی های مندایی و غیره. نماد این تکثر دینی ـ مذهبی در آبادان وجود کنیسه یهودیان در میانه بازار شهر در کوچه تورات (خیابان زند جنوبی) است و «کلیسای گاراپت مقدس» مسیحیان در کنار مسجد بهبهانی ها (خیابان زند شمالی). همین طور مسجد بسیار زیبا و باشکوه رنگونی ها در جنوب غربی پالایشگاه و در کنار اروندرود و نیز مسجد اهل سنت (بلوارمعلم، خیابان انوری) آبادان نیز شایسته یادآوری هستند. بدیهی است اسم و اعتبار تاریخی این شهر مدرن ریشه در کوشش های همه باشندگانی دارد که هر یک با اعتقادات مدینی ـ مذهبی خاص خود در یک شغل خاص به رشد و توسعه این شهر کمک کردند. همین باورمندان به ادیان و مذاهب مختلف بودند که با زندگی در صلح و آرامش موجب برگزاری نمادهای مدرن این شهر شدند؛از پالایشگاه عظیم شهر تا فرودگاه، بیمارستان شرکت نفت، سینما نفت، استادیوم مرکزی شهر، محله های مدرن بوارده، بریم، باشگاه های چندگانه فرهنگی، چندین سینما، هتل، دانشکده نفت، رادیو آبادان، محله های کارمندنشین و کارگرنشین شرکت نفت و شاغلان دیگر سازمان ها و ادارات و غیره و غیره.
مسجد رنگونی ها
مسجد اهل سنت آبادان
کلیسای گاراپت مقدس مسیحیان کاتولیک آبادان
کنیسه یهودیان آبادان (عکس از سایت Abadan.ax)
روشن است که با گذشت زمان قسمتی از آن باشندگان آبادانی متعلق به اقلیت های دینی فوت کرده و در آرامستان های خاص خود دفن شده اند؛ مانند آرامستان بزرگ اروپایی ها، آمریکایی های مسیحی و ارامنه ایرانی در کنار روستای شطیط با حدود ۳۰۰ مزار، آرامستان نسبتا بزرگ اروپایی ها و آمریکایی های مسیحی در محله بریم با حدود ۱۰۰ـ۱۵۰ مزار (محل فعلی موزه نفت و دفاع مقدس در آبادان) و آرامستان یهودیان آبادان در جمشیدآباد لین ۱۵ به سمت شهرک دریا با حدود ۱۰۰ مزار. با وقوع موج های چندگانه مهاجرت از آبادان (ازپیش از انقلاب تا بعد از انقلاب و جنگ) شمار اقلیت های دینی این شهر به حداقل یا تقریباً به صفر رسید اما واقعیت این است که آرامستان های محل دفن درگذشتگان آنها در شهر و اطراف آن همچنان وجود دارند؛ به رغم لطمه های جدی وارده بر آنها. من قبل از این در سال ۱۳۹۶ با انتشار گزارش «رونق گردشگری خوزستان و بهسازی سازه های اقلیت های دینی استان» (سایت خبرگزاری ایسنا خوزستان، ۱۳۹۶/۱۰/۴، https: //www.isna.ir/news/khouzestan-۱۰۲۲۰۳/) کوشیدم تا توجه نهادهای ذی ربط را به این مشکل جلب کنم اما شوربختانه از آن زمان تا حالا شواهدی دال بر بهبودی اوضاع به چشم نمی خورد.
آرامستان مسیحیان (روستای شطیط) عکاس: ایمان اسپرغم
آرامستان مسیحیان اروپایی/آمریکایی (محله «بریم» پیش از بازسازی سالهای اخیر)
آرامستان یهودیان آبادان (عکس از سایت Abadan.ax)
اکنون متاسفانه این سازه های اقلیت های دینی آبادان حالت موزه ای گرفته اند و نیازمند توجه سازمان های ذیربطی که یا گرفتار تنگناهای شدید بودجه و اعتبار هستند و یا گرفتار مدیران ناتوان، بی ابتکار و فاقد نوآوری. به عنوان مثال، در چند سال اخیر در آرامستان مسیحیان اروپایی/آمریکایی محله بریم اقدامات مثبت اندکی در حوزه بازسازی و بهسازی محل انجام شده که به هیچ وجه برای پذیرش توریست کافی نیست. همچنان که قراربود با همکاری اداره میراث فرهنگی آبادان و منطقه آزاد اروند آرامستان مسیحیان منطقه شطیط نیز بهسازی شود.
اندکی کار (عمدتا تخریبی! به بهانه فراهم سازی زمینه بهسازی کامل و شایسته!) صورت گرفت اما ظاهرا باتوجه به تغییر مدیریت منطقه آزاد اروند آرامستان رها شده و وضعیت «نسبتا خوب» قبل از بازسازی و بهسازی حالا بمراتب بدتر شده است به شکلی که دیوار آجری تولید شده آن کاملا تخریب و متاسفانه کل نرده های فلزی محوطه که بیش از ۱۵۰۰ متر مساحت دارد به سرقت رفته اند؛ آن هم حصارکشی و نصب نرده هایی فلزی که با هزینه خود متولیان ارامنه کشور تولید شده بوده اند! صرف نظر از جنبه انسانی قضیه با توجه به این که این محل ها می توانند از نظر گردشگری تاریخی/مذهبی/فرهنگی و نیز رونق اقتصادی آبادان امروز مفید به حال مردم شهر باشند توجه سریع و اکید به آنها الزامی است.
شهروندان آبادانی آگاه به این امر ضروری بارها و بارها در رسانه های اجتماعی خواهان رسیدگی فوری و شایسته به این محل ها شده اند اما در عمل نتیجه ای حاصل نشده است. حتی در یک مورد اعضای یکی از سازمان های مردم نهاد آبادان به نام «گروه فرهنگی ـ گردشگری مهرازی» (به مدیریت پرتوان و پیگیر مهندس ایمان اسپرغم) در یک کمپین جمعی و حدودا ۳۰ نفری با همکاری برخی ادارات شهر وارد آرامستان متروکه و مخروبه یهودیان آبادان شدند و با دست خالی و ابزارهایی ابتدایی مبادرت به تخلیه نخاله ها و بهسازی نسبی محوطه مزارها شدند.
در هر صورت، امیدوار هستم سازمان هایی مانند میراث فرهنگی و گردشگری، استانداری، فرمانداری آبادان، شرکت نفت، منطقه آزاد اروند و اداره ارشاد اسلامی اهمیت «سازه های اقلیت های دینی» را جدی گرفته و با تشکیل ستادی برای بهسازی و بازسازی این ابنیه برنامه ریزی کرده و اقدام های لازم را انجام دهند چونکه این کار می توانند اساسا به رونق گردشگری آبادان و حفظ هویت تاریخی و فرهنگی این شهر و کارآفرینی و بهبود وضعیت اقتصادی آن کمک کرده و موجب دلگرمی هر چه بیشتر فعالان مسایل فرهنگی شود و زمینه های مناسب را برای حضور هموطنان ایرانی و توریستهای خارجی در شهرستان آبادان برای بازدید از این استان فراهم آورد.
