به گزارش عصر توریسم میراث جهانیِ گنبد قابوس یا همان برج آجری قابوس در شرایط خوبی به سر نمی برد. نَم و رطوبت به درون سازه رخنه كرده و سراسر بخش پایینی برج را فرا گرفته است.
به گزارش عصر توریسم به نقل از ایسنا، روزنامه قانون نوشت: ارزشمندترین اثر مِهرازی (معماری) دوره اسلامی استان گلستان و بلندترین برج آجری جهان با گنجایش و توانمندی های فراوانی كه دارد، همچنان در زادگاه خود ناشناخته مانده و مردم شهر هنوز نتوانسته اند با آن پیوندی برقرار كرده و در واقع با این میراث جهانی بیگانه هستند. همینطور نبود آموزش و پالایش فرهنگ بازدید و مراقبت از آثار فرهنگی در بین مردم شهر كه اندك بازدیدكنندگان این میراث جهانی به شمار می آیند، باعث تكرار رفتارهای صدمه رسانی همانند آواز خواندن یا صدا درآوردن و پای كوبیدن بر كف سازه به بهانه پژواك صدا در گنبد، نشستن بر روی سكوی درون برج و دست كشیدن و لمس كردن آجرهای سازه و بهره گیری از فلاش دوربین شده كه همه این ها برای پایداری این یادگار بی همتا تهدید به شمار می آید. كمبود نیروی نگهبان و نبود نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی بعد از ساعت اداری در درون محوطه یك اثر جهانی از دیگر دشواری های بزرگ ترین برج آجری جهان است كه جای شگفتی دارد.
اما بی شك نَم و رطوبتی كه به درون سازه رخنه كرده و شوره های سپید رنگی كه در بالای برج پدیدار شده و از همه بدتر عوامل بیولوژیكی یا همان رویش گیاهان و گُل سنگ ها بر روی گُنبد مخروطی شكل برج، خطری جدی برای آن به شمار می آید. مبحث بوستان چسبیده به این یادمان جهانی در حریم درجه یك آن، به موضوعی چالش برانگیز میان نهادها و دستگاه های اجرایی و شهری تبدیل گشته است. بوستانی كه به باور كارشناسان میراث فرهنگی باید به بیرون از حریم درجه یك میراث جهانی برج قابوس جا به جا شود. وجود كالاهای چینی و فرنگی بعنوان صنایع دستی بومی و كسب و كار دست فروشان در كنار اثر جهانی به همراه وسایل بازی و آسایش و سرگرمی كودكان و نوجوانان در بوستان محله ای، چهره ناخوشایندی را به نمایش گذاشته است و با روح یك اثر تاریخی و جهانی ناهمخوان است. باید دانست مهم ترین مساله درمورد یادمان های تاریخی، پاسداشت آنان است. این گونه كارها با قانون های میراث فرهنگی و منشورهای بین المللی حفاظت از یادمان های تاریخی ناسازگار است. گسترش افسار گسیخته شهر و پیشرفت نادرست خانه های مسكونی تا نزدیكی اثر در دهه های گذشته دیگر دشواری برج جهانی قابوس است كه اگر پیشگیری نشود در آینده ای نه چندان دور تهدیدی جدی برای برون رفت از میراث جهانی آن خواهد بود. میراث جهانی برج قابوس با همه پتانسیل ها و ارزش فراوانی كه دارد بعد از گذشت ۶ سال از ثبت جهانی آن، همچنان تنهاست و هنوز مردم شهر نتوانسته اند با آن ارتباطی برقرار كنندكه به پاسداشت آن از جانب مردم شهر منجر شود. نبود هماهنگی میان دستگاه ها و نهادهای شهری و فرهنگی و نرسیدن به یك اتفاق نظر فراگیر در بین مدیران شهری برای پیوستگی فرهنگی اثر جهانی با مردم و كم كاری های سرپرستان فرهنگی بخصوص سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس در این زمینه، از علل دوری مردم از میراث جهانی برج قابوس است.
میراث جهانی گنبد قابوس
یكی از یادمان های ویژه و برجسته در مِهرازی دوره اسلامی، گنبد قابوس است. این یادمان كه پانزدهمین اثر از آثار ایران در لیست یونسكو است در سه كیلومتری شمال خاوری (شرقی) شهر باستانی گرگان (جرجان) در سال ۳۹۷ مَهی (قمری) ساخته شده است كه می توان آنرا یك یادمان هم برای شهر و هم سازنده آن، كاووس پور وُشمگیر دانست.
قابوس وُشمگیرچه كسی بود
كاووس (قابوس) پسر وُشمگیر، نامدار به شمس المعالی (۴۰۳ – ۳۳۶ مَهی) پرآوازه ترین پادشاه آل زیار است. وی بعنوان مردی دانشمند، هنرپرور، نویسنده ای زبردست، پشتیبان نویسندگان، هنرمندان و چكامه سُرایان (شاعر) هم روزگار خود به شمار می رفت. همچون این دانشمندان می توان به ابوریحان بیرونی و پورسینا اشاره نمود.
معماری گنبد قابوس
مصالح اصلی سازه از آجر معمولی و ریشه دار در بام و گچ است. بلندای سازه از پِی تا سقف ۶۲ متر و ۸۸ سانتی متر است. كُلفتی دیوار آن ۴ متر و ۸۰ سانتی متر است. بدنه دایره ای شكل بیرونی گنبد قابوس دارای ۱۰ ترك (همانند ستاره ۱۰ پر) است. این ترك ها كه در پیرامون آن و به فاصله های یكسان از یكدیگر جای دارند، از پای بست سازه آغاز و تا زیر سقف گنبدی دنباله می یابد. این ویژگی، كشیدگی بلندای سازه را نمایان تر می كند. سازه دارای گُنبد مخروطی به بلندای ۱۵ متر و ۸۷ سانتی متر است. بلندای كل سازه از كف تپه تا اوج سقف شیبدار ۵۲ متر و ۸۴ سانتی متر است كه در بخش خاوری آن روزنه ای ساخته شده است. محیط درونی آن ۳۰ متر و ۱۴۴ میلی متر و محیط بیرونی ۶۰ متر و ۲۸۸ میلی متر است. ورودی سازه در سمت جنوب خاوری است كه در سر دَر هلالی آن، گلوی چفدآویزی (مقرنسی) جای دارد و به نظر می آید یكی از اولین كاربردهای این نمونه آرایش ها (تزیینات) در مِهرازی اسلامی ایران بوده است. آجرنوشته های (كتیبه) گنبد قابوس با دبیره (خط) كوفی بنایی (معلقی) د یك نگاه به سادگی سراسر خوانا و برجسته هستند كه در دو ردیف در بدنه سازه در قاب های مستطیلی به گونه توازن (قرینه) در بالا و پایین تكرار شده است. نوشته ها از گوشه خاوری شروع شده است.
برگردان آجر نوشته ها به پارسی: ۱- به نام خداوند بخشنده مهربان ۲- این است كاخ با شكوه ۳- امیرشمس المعالی ۴- امیر پسر امیر ۵ – قابوس فرزند وُشمگیر ۶ – فرمان داد به ساخت آن در زندگانیش (حیات) ۷- سال نود و هفت ۸- و سیصد مَهی ۹- و سال هفتاد و پنج ۱۰ – و سیصد خورشیدی.
متن آجر نوشته ها نشان داده است كه سازه در زمان قابوس پسر وشمگیر ساخته شده و تاریخ برگزاری آن سال ۳۹۷ مَهی برابر با ۳۷۵ یزدگردی و ۳۸۵ خیامی (خورشیدی) و سال ۱۰۰۶ و ۷ میلادی است.
پروفسور آرتور پوپ در مورد برج قابوس می نویسد: در زیر سمت خاور كوه های البرز و در مقابل بیابان های پهناور آسیا یكی از بزرگ ترین شاهكارهای مِهرازی ایران با همه شكوه و بزرگی خود قد براَفراشته است. این سازه گنبد كاووس، آرامگاه كاووس پور وشمگیر است و برج آرامگاه از هرگونه آرایش به دور است. جنگنده ای با نیروی ایمان در نبرد رو در روی، پادشاهی چكامه سُرا در نبرد با جاودانگی. آیا آرامگاهی چنین بزرگ و توانا وجود دارد.
ویل دورانت هم در مورد آن نوشته است: گرگان در سده ۱۰ میلادی (روزگار زیاری ها) یكی از سرزمین های بزرگ ایران بود و به امیران روشنفكر نامور بود، همانند كاووس وشمگیر كه پورسینا را به دربار خود خواند. این شهر گنبدی ۵۲ متری دارد.
