عصر توریسم: در شرایط كنونی كشور باید به صنعت گردشگری نه به شكل یك شعار خوش آب و رنگ كه بودن و نبودنش فرق چندانی به حال ما نمی كند، بلكه به شكل یك راهكار قدرتمند اقتصادی – اجتماعی پرداخته شود.
خبرگزاری مهر؛ گروه فرهنگی-دكتر مینو اصفهانی (پژوهشگر و مشاور گردشگری و توسعه پایدار: دانشگاه نورث وست، آفریقای جنوبی)
صنعت گردشگری، آنچه كه در ایران بیشتر به یك شعار تجملی و مجموعه ای از برنامه های روی كاغذ خلاصه می شود، در جهان امروز به گونه ای كاملا متفاوت مورد استفاده قرار می گیرد. این صنعت به یك غول اقتصادی جهان امروز تبدیل گشته كه سهم چشم گیر آن در تولید ناخالص ملی (GDP) كشورها قابل جایگزین نیست. نقش مثبت اقتصادی این صنعت تا بدانجاست كه به یك گزینه صد درصد كاربردی برای دولت ها، نه تنها در شرایط متعادل و با ثبات اقتصادی –اجتماعی، بلكه در شرایط بحرانی هم تبدیل گشته است. مثال های زیادی وجود دارد كه كشورهای مختلف در شرایط بحرانی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی دست به دامان گردشگری شده اند بعنوان یك راهكار موثر در برون رفت از بحران. كشور ایران هم با عنایت به شرایط سخت كنونی می تواند از این قائده مستثنی نباشد؛ چنانچه هوشمندانه و با دیده تخصصی و نه سطحی نگرانه به این گزینه بپردازد.
حقیقت این است كه در شرایط كنونی كشور باید به صنعت گردشگری نه به شكل یك شعار خوش آب و رنگ كه بودن و نبودنش فرق چندانی به حال ما نمی كند، بلكه به شكل یك راهكار قدرتمند اقتصادی – اجتماعی پرداخته شود. این صنعت می تواند به ابزار قابل اتكایی برای دولت تبدیل گردد كه ارزآوری می كند، زیرساخت ها را می سازد، با فعال سازی دوباره بخش های خصوصی و دولتی مرتبط هزاران شغل تولید كرده، روابط بین الملل را بهبود می بخشد و در نهایت به برون رفت كشور از بحران كمك قابل توجهی می كند.
بیایید چند مثال از بكار گیری گردشگری بعنوان یك ابزار اقتصادی در برون رفت از شرایط بحرانی را با هم مرور نماییم. بحران اقتصادی اروپا از سال ۲۰۰۷ آغاز شد و با شروع ۲۰۰۸، مخرب ترین آثار را بر بدنه اقتصادی كشورهای اروپایی گذاشت. با كم شدن ارزش یورو، صنایع اصلی بیشتر كشورهای منطقه با خطر تعطیلی روبرو شد و نرخ تولید ناخالص ملی در كشورهایی همچون اسپانیا و یونان به منفی رسید. در یونان با حدودا ورشكست شدن تدریجی دو صنعت اصلی كشور (كشتیرانی و گردشگری)، نرخ رشد ناخالص ملی از مثبت ۵.۹% در سال ۲۰۰۶ به یكباره به منفی ۷.۱% در سال ۲۰۱۰ رسید و كشور را با بحرانی ترین شرایط اقتصادی روبرو كرد. در اسپانیا هم شرایطی مشابه حاكم شد. اما همین دو كشور توانستند با برنامه ریزی تخصصی و متناسب با شرایطی كه در آن قرار داشتند، از ورود گردشگران بیشتر به كشور بعنوان یك راهكار قابل اتكا جهت تزریق ارز به اقتصاد رو به نابودی شان بهره بگیرند.
به این آمار دقت كنید: بعد از شروع بحران درآمدهای ملی اسپانیا سقوط باورنكردنی نشان داد، تنها در بخش گردشگری درآمدهای ثبت شده از مثبت ۵% به منفی ۸.۵% رسید و این یعنی شسكت بی برو برگشت در یكی از صنایع مادر كشور. اما دولت اسپانیا از خود گردشگری نه تنها جهت دوباره ساختن آن، بلكه جهت تزریق ارز و شغل به كشور در شرایط ملتهب اقتصادی بهره برد. با برنامه ریزی صحیح و جدیت در توسعه ملی گردشگری از سال ۲۰۰۸ به بعد، یعنی تنها بعد از یكسال از آغاز بحران، درآمد حاصل از گردشگری دوباره رو به صعود گذاشت تا اینكه در ۲۰۱۰ گردشگری سهم ۱۰.۲% از GDP كشور را به خود اختصاص داد و در زمان بیداد بیكاری در اروپا تعداد ۲.۹ میلیون شغل در اسپانیا تولید كرد.
درآمد ثبت شده از گردشگری برای اسپانیا در ابتدای ۲۰۱۵ به ۵۱ میلیارد یورو رسید. بله؛ ۵۱ میلیارد یورو درآمد از گردشگری در زمان پسا-بحران برای كشوری كه از یك راهكار هوشمندانه در زمان بحران فلج كننده اقتصادی بهره جست.
ورود توریست به هر منطقه ای همراه با جابجایی حجم عظیمی از دارایی است كه مستقیم و غیر مستقیم دولت ها و ملت ها را تحت تاثیر قرار می دهد. جابجایی این حجم از پول نه تنها در بحرانهای اقتصادی بزرگ، بلكه در شرایط سخت بعد از بلایای طبیعی و یا بعد از بحران های سیاسی كشورها هم به كمك اقتصاد ملی و یا محلی آمده است. نگاهی كنید به نقش ورود گردشگران اروپایی به سواحل شمال شرقی ژاپن بعد از زلزله و سونامی سال ۲۰۱۱. سونامی زیرساخت های موجود در منطقه را كاملا از بین برد و ۲۰.۰۰۰ كشته به جا گذاشت. یكی از مهم ترین راهبردهایی كه دولت ژاپن در جهت بازسازی هر چه زودتر منطقه و جان دادن دوباره به مشاغل و بنگاه های اقتصادی نابود شده بعد از سونامی به كار گرفت، جذب توریست به منطقه بود. روزنامه گاردین تنها ۷ ماه بعد از سونامی از تصمیم دولت ژاپن به خرید بلیط بازگشت از ژاپن برای حداقل ۱۰.۰۰۰ توریست اروپایی نوشت. و این تنها و تنها یكی از صدها بسته حمایتی دولت ژاپن برای رونق دادن به گردشگری بعنوان یك راهكار شتاب دهنده در جذب سرمایه و دوباره ساختن شرایط اقتصادی و اجتماعی منطقه ای بود كه سونامی و زلزله و نشت نیروگاه اتمی همزمان آنرا به تخریب صد در صد رسانده بود.
گردشگری در مراحل بعد از بحران های سیاسی هم نقشی كماكان مشابه و موثر در برگرداندن فضای اجتماعی و اقتصادی كشور به حالت متعادل داشته است. در این زمینه كشور مصر بعد از كودتای ۲۰۱۳ و تلاش همه جانبه این كشور برای جذب گردشگران بین المللی در جهت تقویت پایه های اقتصادی و روابط بین الملل كشور بعد از یك بحران عمیق سیاسی مثال زدنی است.
و اما ایران، كشوری كه علی رغم غنای فرهنگی، تاریخی و طبیعی عملا تاكنون بهره برداری حرفه ای، آنگونه كه بخشی از منافع اقتصادی ملی تامین كند، از صنعت گردشگری نداشته است. آشكار است كه اعمال تحریم ها، كاهش بی سابقه ارزش پول ملی و افزایش نرخ ارز، كاهش ارتباطات بازرگانی بین المللی، كساد شدن بازار كسب و كار و رشد نرخ بیكاری، كاهش صادرات غیر نفتی و افزایش واردات كالاهای اساسی و غیره، ایران را با دوره تاریخی حساسی روبرو كرده كه باید از یك گردنه سخت اقتصادی عبور كند.
پر واضح است كه ایران نخستین كشوری نیست كه به هر دلیلی دوره ای بحرانی را طی می كند و آخرین هم نخواهد بود. نكته این است كه در چنین شرایطی دولت ها و نظام های حكومتی كشورها چگونه با گزینه های موجود پیش رو جهت برون رفت از شرایط بحرانی برخورد می كنند؟ یكی از راهكارهای موجود در شرایط كنونی توجه جدی به پتانسیل نهفته و فراموش شده صنعت گردشگری می باشد. صنعت گردشگری در واقع صادرات نامحسوس كشور است كه بدون اینكه كالایی از كشور خارج شود، دقیقا مانند صادرات كالاهای ملموس همچون نفت عمل می كند. چرا ما باید حتی در شرایطی كه به ورود توریست نیاز مبرم داریم همچنان از آن غافل باشیم و تنها تكیه گاه اقتصادی خویش را همچون گذشته و همیشه نفت و محصولات مشابه با آن قرار دهیم؟
وقت آن رسیده كه با نگاهی خریدارانه و تخصصی به آنچه كه گردشگری با اقتصاد دنیا می كند بپردازیم؛ شاید به این نتیجه برسیم كه مانند خیلی از كشورهای در حال توسعه دیگر نه تنها برای خروج از بحران كنونی، بلكه برای حركت دستیابی به توسعه ای مانا و پایدار باید توسعه گردشگری را جدی تر بگیریم. بی توجهی به این راهكار مساوی با از دست دادن مستمر امتیازات اقتصادی و اجتماعی ای است كه گردشگری می تواند برای كشوری مانند ایران، آن هم در شرایط كنونی داشته باشد.
نویسنده پیشنهاد می دهد كه ابعاد ورود گردشگران پر سود، و البته نه هر بازار گردشگری ای، به ایران و پتانسیل های اقتصادی ناشی از آن به شكلی تخصصی مورد بررسی جدی در سطح كلان قرار بگیرد. صنعت گردشگری نه یك فعالیت لوكس و شعارگونه بلكه یك ابزار اقتصادی قدرتمند در جهان امروز است كه توسعه آن میلیاردها دلار به تولید ناخالص ملی كشورها می افزاید و نبود یا ركود آن لطمه ای جبران ناپذیر به چرخه اقتصاد ملی و منطقه ای و آینده كشور وارد می نماید.
پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۱: گردشگری در مقابل تحریم/ سازمان میراث فرهنگی، حیاط خلوت رئیس جمهور
پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۲: جایگاه ایران در گردشگری دیجیتالی
