عصر توریسم: روزگاری دعوا بر سر تكه خاك هایش بود و امروز بر سر نامش! و شاید تنها موج های خستگی ناپذیر، لاك پشت های چندصد ساله، خاك خونین رنگ هرمز و دیوارهای خاموش قلعه پرتغالی ها رمز و رازها و دردهای خلیج فارس را به یاد بیاورند.
به گزارش عصر توریسم به نقل از ایسنا، جزیره هرمز از قدیمی ترین جزایر فعال ایران، خاورمیانه و شمال آفریقاست كه روزگاری با موقعیت ویژه و استراتژیكش مدخل تجاری ایران بود.
تاریخ هرمز برخلاف وضعیت فعلی اش، بسیار پرفرازونشیب بوده است؛ برای مثال این قلعه ۵۰۰ ساله در زمان اشغال جزیره هرمز به دست پرتغالی ها و به دستور شخص آلبو كرك ساخته شده است، بعدها كه شاه عباس صفوی پای پرتغالی ها را از خلیج فارس كوتاه كرد، قلعه هرمز نخستین جایی بود كه به دست سرداران ایرانی به فرماندهی امامقلی خان باز پس گرفته شد.
قلعه پرتغالی های هرمز یكی از چندین قلعه ای است كه به همین نام در جنوب ایران توسط پرتغالی ها ساخته شده است؛ پرتغالی ها در زمان اشغال ایران این ساختمان ها را برای اسكان نظامیان و اغلب در فاصله ای كوتاه از بندرگاه های اصلی می ساختند، این قلعه نیز در فاصله ای كمتر از یك كیلومتر از اسكله اصلی جزیره ساخته شده و به صورتی تنها بنای تاریخی جزیره به شمار می آید.
بعد از طاقی ورودی قلعه در حیاطی نیم دایره دو توپ بزرگ و زنگ زده قرار دارد، این دو توپ تنها یادگاران نظامی از دوره حضور پرتغالی ها در ایران و یكی از نقاط موردعلاقه عكاسی برای گردشگران هستند.
درست در مركز بنا یك كلیسای زیرزمینی اسرارآمیز و دیدنی وجود دارد، سقف مرجانی و ستون های رنگی اش كه با الهام از نخل های جنوب ایران ساخته شده، تلفیقی زیبا و درعین حال غریب از هنر معماری پرتغالی و ایرانی را به وجود آورده است؛ با نخستین بارندگی بعد از اتمام كار بنا، آب از سقف چكه كرد و تمام سالن را گرفت و بنا بر این آنرا به آب انبار تغییر كاربری دادند و مراسم مناجات را به دالان ها منتقل كردند.
آب انباری بزرگ تر برای تأمین آب قلعه، اتاق های اسكان، سیاه چال و انبار نیز در این قلعه وجود دارد، با وجود بی دقتی در نگهداری از بنا، همه این بخش ها دیدنی هستند. اما بهترین محل برای لذت بردن پشت بام قلعه است؛ جایی كه بلندترین صدا، صدای موج و باد است و تا آنجا كه چشم كار می كند نیلی مواج خلیج فارس است.
یك راهنمای گردشگری در هرمز در گفت و گو با ایسنا، در توضیح تاریخچه قلعه پرتغالی ها در جزیره هرمز اظهار نمود: ساخت قلعه پرتغالی ها مربوط به سال هزار و 512 میلادی است، و در سال هزار و 622 در زمان شاه عباس صفوی پرتغالی ها توسط سردار شجاع امام قلی خان از این جزیره بیرون رانده شدند.
عبدالرسول سلمانی اشاره كرد: پرتغالی ها و استعمارگری آنها و غارت كشتی های ایرانی در تنگه هرمز 115 سال طول كشیده است، قلعه پرتغالی ها طی 35 سال ساخته شده و جنس آن از سنگ و ساروج است.
این راهنمای گردشگری در جزیره هرمز اضافه كرد: كلیسایی با نقش و نماهای بسیار زیبایی نیز در این قلعه وجود دارد كه افراد ساكن در قلعه از این مكان بعنوان محل عبادت خود استفاده می كردند.
سلمانی اشاره كرد: نوع سنگ هایی كه در ساخت قلعه پرتغالی ها استفاده شده سنگ های اسفنجی است كه هم مرغوبیت بسیار بالا و هم استحكامی دارد كه می تواند در نگه داشتن سد هم از آن استفاده گردد چونكه سبك وزن و محكم است و وزن زیادی را به سد وارد نمی كند؛ از سنگ های اسفنجی هم در ساختمان سازی و هم در آب انبارها و بركه های آبی كه در قلعه وجود دارد در طبقه بالا و پایین استفاده شده است.
وی عنوان كرد: این نوع سنگ حالت تصفیه كننده آب را نیز دارد و درنهایت پرتغالی ها می توانستند با آب انبارهایی كه اینجا بوده حدود یك سال دوام بیاورند.
این راهنمای گردشگری در جزیره هرمز با اشاره به اینكه بین سه تا پنج هزار نفر از افراد كشور پرتغال در این قلعه حضور داشتند، اشاره كرد: امروز این قلعه نمادی از استعمار و همین طور نمادی از شجاعت سربازان دلیر ایرانی برای آزادسازی جزیره هرمز است.
سلمانی بیان كرد: توپ هایی كه در بیرون قلعه پرتغالی های هرمز قرار دارد، سر پر و معروف به توپ های نادری است، از گلوله های آهنی كه در انبار مهمات قلعه وجود داشته استفاده می شده است؛ انتهای توپ فتیله ای داشته، فتیله را آتش می زدند، باروت داخل توپ آتش می گرفته و گلوله پرتاب می شده است.
وی اظهار داشت: چون كشتی ها در آن زمان چوبی بوده با این توپ ها لطمه می دیدند اما امروز در صورت سالم بودن این توپ ها توانایی تخریب كشتی های جدید را ندارند.
این راهنمای گردشگری در جزیره هرمز با اشاره به اینكه امروز قلعه پرتغالی ها بعنوان نمادی از مبارزات آن زمان در دید همه بازدیدكنندگان قرار دارد، اظهار نمود: این قلعه 20 هزار مترمربع مساحت دارد كه 15 هزار مترمربع از آن باقی مانده و پنج هزار مترمربع آن براثر فرسایش از بین رفته است.
یك تاریخ شناس هرمزگانی نیز در گفت و گو با ایسنا، درباب تاریخ مبارزات ایران با استعمارگران پرتغالی اظهار نمود: حوزه خلیج فارس حدود صدسال با مركزیت جزیره هرمز در دستان پرتغالی ها بوده است؛ افرادی پادرمیانی كردند و با پرتغالی ها قراردادی بسته و حضورشان در جزایر خلیج فارس تائید شد.
رامین آذرمهر اضافه كرد: زمانی كه شاه اسماعیل صفوی در شرق ایران با ازبك ها و در غرب با عثمانی ها درگیر بود، توان درگیری در جبهه سوم یعنی حوزه خلیج فارس را نداشت.
وی اشاره كرد: بعد از گذشت این دوره وقتی شاه عباس اول مشكل جنگ با عثمانی ها و ازبك ها را حل كرد به این دیدگاه رسید كه باید دونقطه حوزه خلیج فارس شامل بندر جرون (بندرعباس كنونی)، جزیره قشم و جزیره هرمز و همین طور قندهار را پس بگیرند.
مدیر مركز اسناد تاریخی شهر بندرعباس افزود: والی فارس سپاهی تهیه كرد و بعدها فرماندهی این جنگ را به پسرش امام قلی خان سپرد.
آذرمهر عنوان كرد: امام قلی خان با سپاهی از كرمان و همدان و مناطق دیگر ابتدا بندرعباس را در سال هزار و 23 هجری قمری، حدود 11 سال پیش از فتح هرمز، فتح كرده و قلعه پرتغالی ها در شرق بندرعباس را تخریب كردند.
وی اشاره كرد: امام قلی خان بعد از فتح بندرعباس تجدیدقوا و در سال هزار و 31 و 32 هجری قمری قشم را فتح كرد، دلیل اینكه ابتدا بندرعباس و جزیره قشم را فتح می كند این بوده كه قلعه هرمز آب و غذای موردنیاز خودرا از قشم و نابند در بندرعباس تأمین می كرده است و به جهت اینكه بتوانند جزیره هرمز را تحت محاصره قرار دهند باید ابتدا قشم و نابند را فتح می كردند.
این تاریخ شناس هرمزگانی افزود: وی بعد از فتح این دونقطه به هرمز لشكركشی كرد و با همراهی متحدان محلی و نیروی دریایی بریتانیا هرمز را فتح كرد و پرتغالی ها را پس از نزدیك به یك قرن از خاك هرمز بیرون راند.
آذرمهر درباب تأثیرات فرهنگی قلعه پرتغالی ها در جزیره هرمز و استان هرمزگان بیان كرد: برخی معتقدند بنای قلعه پرتغالی ها ساخته دست پرتغالی ها نبوده و این قلعه در دوره ای قبل تر ساخته شده است.
وی افزود: هرمزگان جز معدود مراكزی است كه با انواع و اقسام گروه ها و ملیت ها به دلیلهای مختلف دوستانه و خصمانه ازجمله هلندی ها، پرتغالی ها، انگلیسی ها، حیدرآبادی ها و… در ارتباط بوده و هركدام از خود یك یادگار در هرمزگان بجای گذاشته اند.
مدیر مركز اسناد تاریخی شهر بندرعباس ابراز كرد: از معبد هندوها كه مربوط به هندی هاست، مسجد ناصری و منبر گپ كه مربوط به حیدرآبادی ها هستند، گور فرنگ كه مربوط به هلندی هاست تا قلعه های موجود در قشم و هرمز كه مربوط به پرتغالی هاست یادگار و یادآور ارتباطی جهانی بوده و از این نظر بسیار باارزش است.
آذرمهر افزود: قلعه پرتغالی ها جز معدود بناهای این منطقه است كه سالم مانده و می توان از آن هم بعنوان یك عامل گردشگری و هم در جهت ایجاد ارتباط با جهان امروز از آن استفاده كرد؛ برای مثال می توان با كشور پرتغال مسئله خواهرخواندگی را بیان كرد چونكه پرتغالی ها با تاریخ هرمزگان عجین هستند و به همین خاطر ما نباید تنها از دید مسئله استعمار به قلعه پرتغالی ها نگاه نماییم بلكه باید از زاویه های خوب نیز آنرا در نظر بگیریم.
وی اظهار نمود: قدمت جزیره هرمز خیلی بیشتر از قلعه پرتغالی هاست و عقبه فرهنگی بسیار خوبی دارد، ما اگر روی این عقبه مانور می دادیم امروز سطح فرهنگی جزیره هرمز خیلی بالاتر بود هرچند همین اندك یادگارهای فرهنگی باقیمانده نیز به سبب وجود این آثار تاریخی است.
این استاد دانشگاه اضافه كرد: اگر بتوانیم هرمز و آثار تاریخی و فرهنگی اش را بیشتر معرفی نماییم، كلاس های آموزشی بیشتری برگزار نماییم، ارتباطات گردشگری و حوزه های فرهنگی را با نگاه خلیج فارس ایجاد نماییم، می توانیم كارهای فرهنگی خوبی در هرمز انجام دهیم.
آذرمهر اشاره كرد: جزیره هرمز گیرایی خیلی خاصی دارد كه تنها مربوط به رنگ هایش نبوده و مربوط به گذشته پربار فرهنگی آن است، هرچند كه متأسفانه بسیاری از آثار و مناطق هرمز هنوز مثل بسیاری از مناطق دیگر هرمزگان مغفول مانده است.
وی عنوان كرد: امروزه در فضای تاریخی ایران، وقتی سخن از مبارزه با استعمار به میان می آید از رئیسعلی دلاوری كه مربوط به حدود 130 سال پیش است یا میرزا كوچك خان جنگلی و كسان دیگر یاد می نماییم و این در شرایطی است كه بنده با یادآوری مسئله استعمار و با دیدن قلعه پرتغالی ها به یاد خواجه عطا می افتم.
این تاریخ شناس هرمزگانی افزود: خواجه عطا حدود سال های 906 تا 913 هجری قمری با پرتغالی ها مبارزه كرده و نخستین نماد مبارزه با استعمار در هرمزگان بوده و مربوط به بیشتر از چهارصد سال قبل است، وی وزیر عمارت هرمز و شخصی با مقام لشكری و كشوری بود كه موفق شد پرتغالی ها را شكست دهد و در آخر پای میز توافق با آنها بنشیند درحالی كه حتی به توافق نیز راضی نبود و به سبب خیانت والی فارس مجبور به توافق با پرتغالی ها شد، صدسال بعد نیز مبارزات امام قلی خان منجر به فتح هرمز و بیرون راندن پرتغالی ها از این منطقه شد.
آذرمهر اشاره كرد: نخستین استعمار در این منطقه مربوط به پرتغالی ها و اسپانیایی ها بوده كه در این میان پرتغالی ها به سمت جنوب ایران آمدند، بنا بر این نخستین مبارزه با استعمار هم در هرمز انجام می شود؛ به این جهت ازنظر بنده قلعه پرتغالی ها نماد مبارزه با استعمار و پاسداری از مرزها است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان نیز در گفت و گو با ایسنا، اظهار نمود: خیلی از میراث فرهنگی استان هرمزگان جنبه ملی و بین المللی دارد، خیلی از این میراث از قدمت زیادی برخوردار می باشند و در چند مورد وجود این آثار وابسته به حضور برخی كشورها در استان هرمزگان بوده است.
رضا برومند اضافه كرد: قلعه پرتغالی ها در هرمز معروف ترین قلعه پرتغالی ها در ایران است، با عنایت به اینكه مدت زمان زیادی از آخرین مرمت اضطراری قلعه پرتغالی ها می گذرد و با عنایت به خطراتی كه برای گردشگران وجود داشت از نیمه دوم سال 97 به طورجدی پیگیر مرمت و ایمن سازی قلعه پرتغالی ها در جزیره هرمز بودیم.
وی افزود: خوشبختانه در اردیبهشت ماه سال جاری مبلغ یك میلیارد تومان از اعتبارات ملی برای مرمت قلعه دریافت كردیم، دو اتفاق مهم در مورد قلعه پرتغالی ها در این چند ماه رخ خواهد داد، اول برداشت سوله ای كه برای نگهداری و حمل و جابجایی معدن گل سرخ از سال ها در قسمتی از فضای قلعه را به خود اختصاص داده بود با عنایت به دستور استاندار هرمزگان و هماهنگی و همكاری بخش های مختلف به خصوص فرمانداری بندرعباس و بخش داری هرمز خوشبختانه كار برداشتن سوله جوار قلعه پرتغالی ها شروع شده و بزودی به انتها خواهد رسید.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان اشاره كرد: بعدازآن محوطه سازی قلعه پرتغالی ها شروع خواهد شد كه چشم انداز خیلی خوبی را برای قلعه به وجود خواهد آورد و می تواند قسمتی از دغدغه های علاقه مندان به آثار تاریخی و فرهنگی را رفع كند.
برومند عنوان كرد: همین طور مرمت اضطراری قلعه را آغاز كردیم و بخش هایی از قلعه مانند سربازخانه و درب ورودی قلعه و بخش هایی از قلعه كه مشرف به دریا بوده و احتمال ریزش آن وجود داشت را آغاز كردیم، امیدواریم با مرمتی كه صورت می گیرد فرصتی پیش آید تا بخش دیگری از اعتبارات را جذب كرده و این قلعه را بعنوان مكانی با خاصیت های خاص تاریخی و اهمیتی كه در جزیره هرمز دارد مكانی برای ورود توریستهای داخلی و خارجی فراهم نماییم.
وی اشاره كرد: علاوه بر محوطه سازی و مرمت اضطراری بازارچه صنایع دستی كه در اطراف قلعه وجود دارد با كمك بنیاد بركت بعنوان مجری طرح توسعه جزیره هرمز، مورد سازمان دهی قرار خواهد گرفت، ایجاد كارگاه و نمایشگاه صنایع دستی برندهای محلی هرمز را مدنظر داریم كه محلی برای برگزاری جشنواره و نمایشگاه های مختلف خواهد بود و می تواند بخش زیادی از علاقه مندان را به جزیره هرمز جذب نماید و جزیره هرمز را به یك منطقه پررونق گردشگری تبدیل كند.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان بیان كرد: توجه به زیرساخت های گردشگری جزیره هرمز را نیز در اولویت كاری خود قرار دادیم، آب رسانی به منطقه نمونه گردشگری و ایجاد پایگاه هایی برای اطلاع رسانی در دستور كار ما قرار دارد.
برومند ابراز كرد: اهمیت جزیره هرمز و قلعه پرتغالی ها به لحاظ سابقه تاریخی آن و وجود مناظر زیبا و بكری كه در سواحل در دل كوه ها وجود دارد فرصت بسیار مناسبی را پیش روی علاقه مندان قرار دارد كه امیدواریم با توسعه گردشگری بتوانیم از ظرفیت تاریخی و طبیعی جزیره زیبایی هرمز را رونق دهیم.
به گزارش عصر توریسم به نقل از ایسنا، امروز كه خلیج فارس و جزیره هرمز در مركز توجه گردشگران و مسئولین گردشگری استانی و كشوری قرارگرفته فرصت خوبی است تا تاریخ و فرهنگ مغفول در خاك جزیره و آثاری چون قلعه پرتغالی ها زنده شوند، حال باید ببینیم پروژه توسعه جزیره هرمز برگ های تاریخی هرمز را ورق خواهد زد و فصل های جدیدی در انتظار این جزیره خواهد بود یا خیر.
گزارش از: لیدا رضایی، خبرنگار ایسنا، منطقه خلیج فارس
منبع: عصر توریسم
