عصر توریسم: مدیر گروه زیست محیطی پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی آیین های نوروز را پیوندی ناگسستنی میان فرهنگ ایرانی و طبیعت دانست و اظهار داشت: نوروز بازآفرینی زندگی را نوید می دهد.

آیین های نوروزی که از اواسط اسفندماه آغاز و تا اواسط فروردین هم ادامه دارد عناصر فرهنگی جامعه ایرانی و نماد هویت ایرانی اسلامی و نمایانگر تفکر طبیعت دوستی، نوع دوستی و هنر همزیستی و صلح دوستی همه اقوام ایرانی زمین است.

محمد مکاری در گفتگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره آیین و فرهنگ نوروز و رابطه مردم با طبیعت، عنوان کرد: دیرینگی نـوروز در فـرهنگ ایـرانی با اعتقاد به زاده شدن باردیگر طبیعت با جلوه هایی از آیین ها و مراسم در خلال هزاره ها با بن مایه اسطوره ای، تا به امروز نمایان شده است.

مدیر گروه مردم شناسی زیست محیطی پژوهشکده مردم شناسی اضافه کرد: نوروز، برجسته ترین جشن در زمره اعیاد طبیعی و تکوینی است که بازآفرینی زندگی را نوید می دهد و پیوند و همزیستی صلح آمیز انسان و طبیعت را باز می نمایاند. جشن نوروز در سرتاسر سرزمین ایران فرهنگی و در بین اقوام ایرانی ستوده می شود و با اجرای آیین ها و مراسم متنوع و گاها مشترک از میانه اسفندماه آغاز و تا بعد از سیزده بدر (۱۳ فروردین) ادامه می یابد.

آیین های نوروزی که آغازی با رویاندن سبزه وکاشت درخت دارد و با غبارروبی و پلشت زدایی، سپردن بیماری و سیاهی به آتش تطهیرکننده و گستردن سفره هفت سین با نمادهای گیاهی و در پایان، پناه بردن به آغوش طبیعت، جهت دفع هرگونه شر و بدی به انجام می رسد، همگی پیوندی ناگسستنی بین فرهنگ ایرانی و طبیعت است.

پژوهشگر حوزه مردم شناسی اظهار داشت: آیین ها و رسم های به جا مانده از روزگاران کهن، هویت فرهنگی اقوام را نمایان می سازد و در این بین، آیین ها و رسم های در ارتباط با طبیعت، نمایان گر منظر فرهنگی آن ملت، نسبت به چگونگی همزیستی انسان با طبیعت خواهد بود.

وی تصریح کرد: بررسی آیین ها و اعتقادات مردم نقاط متعدد جهان و روش های آنان برای حفاظت از محیط زیست، می تواند ابزار فرهنگی مناسبی در جهت حفاظت از محیط زیست باشد، چونکه شیوه برخورد مردم کهن با طبیعت، برپایه احترام و همزیستی مسالمت آمیز بوده است و ازاین رو توجه به طبیعت پیرامون شان، از طریق احیای برخی رسوم و آئین های سنتی، می تواند از شدت بحران در محیط زیست بکاهد.

مکاری عنوان کرد: در فرهنگ مردم ایران، احترام به طبیعت، به زیباترین و باشکوه ترین شکل آن وجود دارد. آیین نوروز، بارزترین تجلی اندیشه های ایرانی ها در پاسداری و حفاظت از محیط زیست است. نوروز جشن زایش و آفرینش جهان در آغاز بهار است، تجدید حیات گیاهان و طبیعت، -که نویدی است به منظور زندگی باردیگر انسان- نوروز جشنی است که در آن، انسان همزیستی همراه با احترام را با طبیعت، تجربه می­ کند.

مدیر گروه مردم شناسی زیست محیطی پژوهشکده مردم شناسی اظهار داشت: پیشینه جشن نوروز در ایران، به دوران اساطیری باز می گردد. دورانی که مفهوم نو شدگی، تجدید آفرینش و باززایی جهان را با تجلی اسطوره ها بازآفرینی می کند. میرچا الیاده (اسطوره شناس و دین پژوه رومانیایی) در اینباره اعتقاد دارد که «این نو شدگی با شروع سال نو، هنگامی­که دور جدید زمان شروع می شود، صورت می پذیرد. اما تازه شدنی (Renovation) که آیین حلول سال نو، -نوروز- محقق می سازد، در اصل، تجدید و تکرار تکوین عالم است، هر سال نو، خلقت را تجدید مـی کند و از سـر می گیرد. این اساطیر آفرینش کیهان و اساطیر در ارتباط با اصل اند که به یاد مردمان می آورند که چگونه کیهان و هم هرچه پس از پیدایش آن روی داد، پدید آمده اند.

رد پای طبیعت در آیین های نوروزی

مکاری بیان نمود: نوروز یکی از عناصر فرهنگ ایرانی است که پویایی خویش را طی هزاران سال حفظ نموده و با تحول جامعه تغییر یافته و در متن فرهنگ ایرانی زنده و جاری مانده و همچنان با نسل انسان مدرن امروز همراه شده است.

بررسی و بازشناسی رفتارهای فرهنگی، آیین ها و رسم های اقوام از الزامات شناخت فرهنگ جهت ثبات بخشیدن به هویت قومی و ملی خواهد بود، چونکه آنچه دنیای مدرن امروز را با تمام معضلات اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی پایدار می دارد، تکیه بر گنجینه و دانش فرهنگی بومی جوامع است.

مدیر گروه مردم شناسی زیست محیطی پژوهشکده مردم شناسی خاطرنشان کرد: رسوم و آیین های پیشواز نوروز، چهارشنبه سوری، تحویل سال، دید و بازدید و سیزده بدر همچون مراسمی هستند که رد پای چهار عنصر طبیعی «آب، هوا، خاک وآتش» را که فلسفه وجود طبیعت در باور ایرانی است را در آنها نظاره گر هستیم. این چهار عنصر دارای معانی مختلف هستند؛ آب نماد حیات و آگاهی و پاکی، آتش گرمای نیک سرخ، نماد الهی و تطهیرکننده است و حیات بشری با ظهور آتش بوده است و خاک که در تمام مکاتب آن را نماد زایندگی و رشد می دانند و در نهایت، باد که نشانه حرکت، جنبش، تداوم و جابه جایی است.

وی اظهار داشت: آیین و رسوم نوروز در پوششی از نمادها با معانی خاص، آواها، نمایش ها و در مجموع رفتارهای فرهنگی ظهور یافته و نسل به نسل تا به امروز میراثی زنده را که پیام تجدید حیات، صلح و دوستی، طرد بدی و سیاهی و دوستی با طبیعت را برای ما به ارمغان آورده است.

آیین نوروز و رستنی ­ها

مکاری با اشاره به اینکه رسم رویاندن سبزه که نماد خرمی، نوزیستی و تولد باردیگر است، در جای­جای سرزمین ایران دیده می شود، اظهار داشت: یکی از باشکوه ترین و زیباترین آیین های بـاقی مانده نزد عامه مردم، رسم کاشتن سبزه است. بر مبنای منابع تاریخی، معمولا در صحن هـر خانه بر هفت سـتون، هفت قـسم از غلات را می کاشتند. هر یک از اقسام غلات که بهتر می رویید، دلیل قوت آن در سال جدید بوده است و زمین ها را به آن بذر بارور می کردند.

مدیر گروه مردم شناسی زیست محیطی پژوهشکده مردم شناسی اضافه کرد: عدد هفت در نمادهای نوروزی علاوه بر هفت غله و هفت ستون و هفت سین در باورهای مردم هم نسبت به رفتار فرهنگی دربرگزاری این آیین دیده می شود از آنجمله اعتقاد به استفاده از روغن هفت گل (گل سرخ، گل یاس، گل زردگل ختمی، گل همیشه بهار، گل نیلوفر، گل بنفشه) است که اگر هنگام تحویل سال ازآن استفاده کنند درد مفاصل آنها برای آن سال فروکش خواهد نمود.

در تمام نقاط ایران از بیست روز مانده به نوروز در تمام خانه ها و بین خانواده ها جنب وجوشی وصف ناشدنی پدید می آید. قبل از هر کاری سبز کردن سبزه صورت می پذیرد؛ که در مناطق مختلف ایران حبوبات مختلفی مانند گندم، عدس، ماش، جو و… را در ظرف های چینی بزرگ و کوچک می رویاندند و همین که گیاه جوانه زد و به اندازه ۶ تا هفت سانتی متر رشد کرد، برای نشستن بر سفره هفت سین آماده است و بدین منظور زنان و دختران جوان با سلیقه خود به تزیین آن می پردازند.

آیین های نوروزی در بعضی از مناطق ایران

مکاری درباره آیین های نوروزی رایج نزد مردم مناطق مختلف ایران اظهار داشت: در بعضی مناطق هنگام کاشت سبزه برای عید نوروز، از کاشتن گندم خودداری کرده و معتقدند که گندم غم می آورد؛ اهالی این منطقه به مناسبت فرا رسیدن سال نو خانه تکانی می کنند و معتقدند بعد از اتمام باران در روزهای نوروز، رنگین کمانی که در آسمان نقش می بندد، نشانه دار قالی بی بی نوروز است که آن را بر پا و قالی را آویزان کرده است.

مردم در این مناطق همینطور معتقدند آخرین شب سال، اجاق خانه باید روشن باشد. اگر اجاق خالی باشد و غذا نداشته باشند در آن سال خانه بی برکت خواهد بود. در روز چهارشنبه سوری آتش روشن می کنند و معتقدند که با روشن کردن آتش، غم و غصه های آن سال از بین رفته و سال آینده را با شادی و خوشی شروع خواهد نمود.

وی اظهار داشت: در بعضی روستاها هنگام تحویل سال، نارنج و تخم مرغی را روی آیینه قرار می دهند یا سیب سرخی داخل آب می اندازند؛ معتقدند زمین روی شاخ گاو قرار گرفته، هنگام تحویل سال، زمین از روی شاخ به روی شاخ دیگر حرکت می کند، با این حرکت تخم مرغ، نارنج و سیب هم حرکت می کنند. در این مناطق هنگام تحویل سال، زنان غذایی چون آش، شیربرنج یا فرنی به هم می زنند و معتقدند درست کردن شیربرنج در منزل، سبب افزایش رزق و روزی می شود. آنها شیر را نشانه سفیدی دانسته و برنج را به علت دانه دانه بودن سبب افزایش رزق می دانند.

مکاری بیان نمود: اهالی این مناطق روز سیزده بدر، سبزه عید و تخم مرغ را به صحرا برده، داخل آب روان می اندازند تا آب، غم و غصه، قضا و بلای سال قبل را که داخل سبزه و تخم مرغ است با خود می برد؛ در جریان این مراسم حتما از منزل بیرون می روند. معتقدند که سیزده نحس بوده و با رفتن به دل طبیعت، نحسی آن از بین می رود.

وی درباره آیین های نوروزی مردم کاشان اظهار داشت: کاشانی ها اعتقاد دارند روز سیزده فروردین نباید به انجام هیچ کاری پرداخت و ماندن در منزل را خوب نمی دانند و با رفتن به بیرون از منزل نحسی را بیرون می برند. در روستای آب شیرین، زنان، علف و سبزه ها را می چینند و روی سر خود می ریزند تا نحسی را بیرون کنند. آنها اعتقاد دارند که در موقع تحویل سال افرادی که بر سر سفره عید نشسته اند باید پول در نزد خود داشته باشند حتی اگر مبلغ بسیار اندکی باشد، تا آخر سال وضع مالی آنها خوب بماند.

پژوهشگر حوزه مردم شناسی پژوهشگر حوزه مردم شناسی اظهار داشت: به اعتقاد برخی اهالی کاشان در شب عید بر سر سفره شام باید ماست وجود داشته باشد، چون ماست مایه دارد و رنگ آن سفید است و بدین ترتیب، سالی پر نعمت و روشن خواهند داشت. وجود آب و آینه در سفره هفت سین نشانه روشنایی، وجود سبزه سبب شادی و خرمی و قراردادن سکه نشانه ای بر بهبودی وضع مالی خانواده در سال نو می دانند.

مکاری بیان نمود: اهالی روستای جوشقان در ارتباط با گره زدن سبزه و علف معتقدند که باید سبزه ها را گره زد تا بر اثر رشد و نمو، گره ها از هم باز شوند و در نتیجه مشکلات و گرفتاری حل شود؛ در روستای برزک، به روز اول اسفند روز عرفه می گویند؛ اهالی این روستا در این روز باید هفت چیز که با حرف س آغاز می شود بخورند تا هیچ گزنده ای آنها را نگزد و همینطور گرفتار بیماری و مرض نشوند. این هفت چیز عبارتند از: سنجد، سنگک sangak (دانه هایی شبیه به باقلا)، سبزی، سرکه، سماق، سیراب و سیر.

مدیر گروه مردم شناسی زیست محیطی پژوهشکده مردم شناسی اظهار داشت: مردم دزفول مقداری پول لابه لای صفحات قرآن می‏ گذارند و در هنگام تحویل سال، به نیت برکت به بچه‏ ها می ‏دهند. در این منطقه اعتقاد بر این است که موقع تحویل سال باید بیدار بود و خوابیدن در این وقت را بدشگون می‏ دانند. به اعتقاد دزفولی ها نخستین شخصی که پس از تحویل سال وارد خانه بشود، اگر شخص خوش قدمی باشد آن را به فال نیک می گیرند و بر این باورند که این سال برایشان با برکت است.

مکاری عنوان کرد: مردم قزوین آتش چهارشنبه سوری را از علایم آتش امیرمختار می خوانند، آنها از روی آتش می پرند و رنگ قرمز آتش را برای سلامتی درخواست می کنند و رنگ پریدگی و بیماری خویش را به آتش می سپارند تا در سال آینده سلامت باشند.

پژوهشگر حوزه مردم شناسی اظهار داشت: قزوینی ها در ارتباط با بریدن یال و موی اسب و الاغ در سال نو اعتقاد دارند آن احشام تا آخر سال سالم هستند. آنها هم مانند خیلی از اقوام ایرانی قرار دادن آب و آینه در سفره نوروزی را روشنایی دانسته و روز سیزده بدر را روزی نحس می دانند و هیچ کس در آن روز به کار نمی پردازد. اهالی شاهرود معتقدند سمنوی سال قبل را باید در سال جدید خورد، به این نیت که خوشی سال قبل در سال جدید برای آنها همچنان تداوم داشته باشد؛ اهالی فرومد هم اعتقاد دارند که هنگام تحویل سال نو اگر ماهی ( در تنگ ) پشتک بزند در آن لحظه سال تحویل می شود. دختران دم بخت محمدآباد، پل ابریشم و فرومد در منطقه شاهرود برای گشایش بخت، هفت عدد سنگ به پشت سرشان پرتاب می کنند. همینطور اهالی محمدآباد و پل ابریشم، در شب چهارشنبه سوری تا بامداد در گوشه اطاق یا حیاط خانه چراغی را روشن نگاه می دارند.

پژوهشگر حوزه مردم شناسی توضح داد: در باورهای مردم منطقه کلیبر، در شب آخرین چهارشنبه سال، آبها می ایستد و درختان سر تعظیم فرو می آورند و اگر کسی متدین و صادق باشد و همان لحظه بر سر آب حاضر شود و متوجه ایستادن آبها بشود، هرچه از خدا بخواهد، خداوند آنرا برآورده می سازد.

مکاری بیان نمود: مردم گیلان در روز سیزده بدر به هیچ وجه کار نمی کنند، حتی کشاورزان هم در این روز کار کشت و زرع را کنار می نهند، چون معتقدند اگر در این روز به کار کشت بپردازند، نحسی دامن آنان را می گیرد. عده ای از مردم کرمان معتقدند در شب تحویل سال، دادن جنس سفیدرنگ مثل شیر و ماست، قند و آرد به خارج از خانه خوب نیست؛ بیشتر کرمانی ها اعتقاد دارند در لحظه تحویل سال باید در خانه نزد زن و فرزند خود بوده و نباید از خانه و خویشان خود دور باشند و گرنه تمام یا بیشتر سال را از آنان دور خواهند ماند.

وی اظهار داشت: در روز سیزده بدر در روستاهای استا و آب جهان از توابع قوچان، مردم داد و ستد نمی کنند. همینطور به کسی پول قرض نمی دهند و اگر بخواهند این کار را انجام دهند باید از سوی مقابل خود مقداری شیرینی مانند خرما و شکلات و یا کله قند بگیرند. همینطور در این روز به خانه یکدیگر رفت و آمد نمی کنند. در روستای یدک و ینگه قلعه هم در شب سیزده بدرکشاورزان و دامداران قاشق های چوبی را به هوا پرتاب می کنند، هنگام فرود قاشق ها بر روی زمین، اگر قاشق از سوی راست قرار گرفت سال جدید را سال خوبی می دانند و اگر قاشق از سوی چپ بر روی زمین افتاد سال جدید را سال بدی می دانند.

پژوهشگر حوزه مردم شناسی توضیح داد: کرمانج ها هنگام تحویل سال، زمانی که بزرگ خانواده مشغول قرائت قرآن می شود، کوچکترها به کاسه پر از آب و سبزه می نگرند، چونکه بر این باورند؛ این کار سبب روشنایی چشم و گشایش در کار و زندگی می شود.

منبع:

دسته‌ها: توریسم