به گزارش عصر توریسم خراسان رضوی یک عتیقه شناس اظهار داشت: قلعه شهاب روستای شهاب دهستان زیبد گناباد علاوه بر پیشینه کهن تاریخی آن، به سبب اینکه مقر یک شخصیت والای انسانی بوده یک مکان مقدس است و حتی به جرأت می توان گفت این اثر ارزش ثبت در میراث جهانی یونسکو را دارد اما متأسفانه هم اکنون این مکان تاریخی به جولانگاه سودجویانی که بویی از فرهنگ و هویت نبرده اند، تبدیل گشته است.
در یکی از روزهای بهار تصمیم گرفتم برای بازدید و گرفتن یک گزارش از یک اثر تاریخی به نام قلعه شهاب، سختی بالا رفتن از یک قله مرتفع را به جان بخرم. قله ای که در راه منطقه ییلاقی در صوفه و مشرف بر روستای شهاب است و مردم منطقه خوب میشناسندش؛ کمتر کسی است که ساکن روستای زیبد و یا شهاب باشد و این قله را که به قله شاه نشین مشهور است نشناسد.
قله ای که نامش گویای تاریخی بودن آنست و شاید یکی از دلیلهای اشتیاق برای بالا رفتن از این قله همین بود که چرا این قله به قله شاه نشین معروف شده است. قله ای که از دور که به آن می نگری شبیه تمامی قله های دیگر است. در تمام طول مسیر که از کوه بالا می رفتم کلوخه های متلاشی شده سفالی و آجری جلب توجه می کرد. وقتی به بالای قله رسیدم سنگ چین های منظم دور قله حکایت از وجود قلعه تاریخی می داد و وجود دیوارهای سنگی گوناگون و دخمه ای بزرگ در دل قله که عمق زیادی هم داشت به همراه درخت انجیر کوهی که از یکی از دیواره های سنگی قد علم کرده و مانند نگهبانی شاهدان را می نگریست، گواه تاریخ پر رمز و راز منطقه بود.
آن چه قبلا در مورد این قلعه خوانده بودم این بود که یکی از با اهمیت ترین خصوصیات این قلعه جانمایی و موقعیت جغرافیایی خاص آن بوده بطوریکه از این قلعه به تمامی مناطق راهبردی دیگر همچون قلعه تاریخی روستای زیبد اشراف داشته اند و می توان گفت به لحاظ نظامی نقشی راهبردی داشته است و این خصوصیت از بالای قله، کاملا بارز و مشهود بود اما در ورای تمامی این تاریخ پر رمز و راز آنچه بیش از هر چیز دیگری در قله خودنمایی می کرد آثار حفاری هایی بود که پیکره کهن این بنای تاریخی را مخدوش کرده بود.
انگار تمام حس غرور و افتخاری که نسبت به این مکان و تاریخ و هویت آن داشتم با دیدن این تخریب ها یک دفعه به حس تأسف و رقت بدل شد و این حس رقت بار ناشی از هجوم بی امان تخریب گران به قلعه و غارت آن، وقتی بیشتر شد که در اظهار نظر یک عتیقه شناس و پژوهشگر بیشتر پی به ارزش بالای این اثر تاریخی بردم. در ادامه قسمت هایی از این گفت و گو آمده است.
قلعه شهاب نماد فتوت و جوانمردی
به گفته رجبعلی لباف خانیکی و به گواه مستندات تاریخی، گناباد و دهستان زیبد همچون مناطق کهن و زندگی ساز بوده است؛ چونکه گناباد نخستین خاستگاه تمدن قناتی بوده و یکی از با اهمیت ترین رویدادهای شاهنامه فردوسی یعنی جنگ ۱۲ رخ در دشت گناباد و مجاور روستای زیبد به وقوع پیوسته است، جنگی که پیروزی در آن برای ایرانیان بسیار حائز اهمیت بود؛ چونکه ایرانیان برای همیشه از شر تورانیان خلاص شدند، گذشته از آن شخصیت های علمی و فرهنگی و سیاسی مختلفی که از منطقه گناباد برخاسته اند در تاریخ علم و فرهنگ تاثیر گذار بوده اند که آثار نبوغ و استعداد آنها را در قامت قنات ها، مسجدها، قلعه ها، مدرسه ها و کتاب های نجومی و شاهنامه هایی که تا دوران صفوی ساخته و نوشته شده اند، شاهد می باشیم. بدین سبب در پیشینه غنی تاریخی منطقه هیچ شکی نیست و بواسطه همین تاریخ غنی، این منطقه آثار تاریخی زیادی را در دل خود جای داده است و بدون شک یکی از این آثار باارزش تاریخی و خاطره انگیز، «قلعه شهاب» است.
رجبعلی لباف خانیکی در گفت و گو با ایسنا عنوان کرد: قلعه شهاب یکی از آثار تاریخی باارزش دوران اسماعیلیه مشرف بر روستایی به نام «شهاب» است که در یک کیلومتری جنوب روستای تاریخی زیبد و بر فراز کوهی کله قندی به نام «قُله شاه نشین» واقع شده اشت.
این عتیقه شناس افزود: قلعه شهاب هم از نظر سوق الجیشی و هم از نظر سیاسی اهمیت زیادی داشته است اما آنچه بر ارزش این قلعه افزوده و کمتر به آن پرداخته شده این است که قلعه شهاب بنا بر مستندات تاریخی، مقر یک شخصیت والای انسانی بوده است که در دوره خود که مقارن با تهاجم مغول ها بوده، نقش تأثیرگذاری بر زندگی مردم آواره و برهنه و لطمه پذیر داشته است.
وی توضیح داد: خوشبختانه در کتاب «طبقات ناصری» راجع به این قلعه زیاد صحبت شده است و «منهاج سراج» در این کتاب از شخصیتی به نام «محتشم شهاب منصور ابوالفتح» به نیکی یاد کرده که انسانی فرهیخته و جوانمرد و کم نظیر بوده است و در آن کتاب منهاج سراج اینگونه اورا معرفی کرده است: «محتشم شهاب منصور ابوالفتح شخصیتی بوده است در غایت دانایی به علم و فلسفه و حکمت چنان که در بلاد خراسان چون او فیلسوف و حکیمی در نظر نیامده است؛ او غُرَبا را تربیت می کرد و مسلمانان خراسان را که به نزذیک او رسیده بودند در حمایت و پناه می گرفت.»
لباف خانیکی اضافه کرد: در سال ۶۲۱ هجری یعنی حدودا سه سال پس از یورش مغول ها به ایران، اتفاق بسیار مهمی در این قلعه رخ می دهد که منهاج سراج در کتابش به آن اشاره کرده و مضمون آن این است که در آن سال که اوج آوارگی و بدبختی مردم بود فرمانده بلاد قهستان محتشم شهاب منصور ابوالفتح بود و وی در آن دوران اضطراری، خوراک و پوشاک از خزانه بار کرده و به مردم آواره در بیابان می رسانده است.
این عتیقه شناس با اشاره به شخصیت محتشم شهاب منصور ابوالفتح اظهار داشت: به اعتقاد من قلعه شهاب یک مکان مقدس است حداقل به خاطر انسان والایی که در آنجا مقر داشته است و متآسفم که هم اکنون شرایط به شکلی است که افرادی که هیچ بویی از فرهنگ و هنر و هویت و مدنیت نبرده اند با حفاری های بدون مجوز این مکان را زیر و رو کرده اند و خرابه ای بیش از آن بر جای نمانده است.
این اثر تاریخی ارزش ثبت در یونسکو را دارد
وی اضافه کرد: این اثر تاریخی به علت تعلق به شخصیتی که در نجات و پناه دادن به مردم نقش موثری داشته و به بهترین نحو ممکن از حقوق بشر دفاع و پاسداری کرده است، ارزش ثبت در یونسکو را دارد.
وی اشاره کرد: باتوجه به اهمیت تاریخی و معنوی این منطقه به جرأت می توان اظهار داشت: این قلعه بعنوان یک«مکان رویداد» بسیار مهم قابل توجه است که حداقل اهالی روستای زیبد و اداره میراث فرهنگی گناباد باید نسبت به آن توجه ویژه ای داشته باشند.
لباف خانیکی تصریح کرد: قلعه شهاب در تاریخ ۷ مهر ماه سال ۱۳۸۱ به شماره ۶۴۳۱ در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و لازمه ثبت یک اثر در میراث ملی حفاظت و مراقبت از آنست اما تخریب ها و حفاری هایی که در این قلعه انجام شده، خلاف قوانین حاکم بر آنست و قطعات آجر و کلوخه های گچ که از زمین بیرون آورده شده نشان از تخریب بی رحمانه‌ی بقایای معماری قلعه و حکایت از وضعیت رقت بار آن دارد.
وی تاکید کرد: این اثر تاریخی باارزش قسمتی از شناسنامه و هویت مردم است که باید حفاظت شود و نگذاریم که جولانگاه دشمنان فرهنگ و تمدن این سرزمین باشد و شاید حداقل کاری که بتوان انجام داد شناساندن آن به مردم و تشویق آنها به حفاظت و مراقبت از آنست ولی مسئولان مربوطه نیز باید در مقابل این تخریب ها و بی مهری ها بیش از پیش احساس مسئولیت کنند.
برای حفاظت از قلعه شهاب(شاه نشین) قول های خوبی داده شد اما در حد حرف باقی ماند
در ادامه گفت وگویی داشتیم با یکی از اعضاء انجمن میراث فرهنگی روستای زیبد که به همراه چند تن از فرهنگ دوستان روستا، سالهای قبل و تا کنون، پیگیری های زیادی در ارتباط با حفاظت از آثار تاریخی، معنوی و طبیعی منطقه انجام داده است و بگفته خودش همین دغدغه مندی و احساس مسئولیت موجب تشکیل انجمن میراث فرهنگی روستای زیبد شد.
این عضو انجمن میراث فرهنگی روستای زیبد در گفت و گو با ایسنا عنوان کرد: تخریب و غارت قلعه تاریخی شهاب(شاه نشین) از سال ها پیش شروع شده و متأسفانه همچنان ادامه دارد.
یاسر عجم اظهار نمود: قلعه شهاب در سال ۹۴ مورد تخریب گسترده حفاران بدون مجوز واقع شد و بنا بر مسئولیتی که داشتیم به همراه چند تن از دوست داران میراث فرهنگی منطقه، مراتب را به اداره میراث فرهنگی شهرستان گزارش کردیم.
وی عنوان کرد: علاوه بر گزارش به اداره میراث فرهنگی و بمنظور آگاهی بیشتر مردم نسبت به این تخریب ها، موضوع را در نشریه محلی روستا نیز منعکس کردیم تا با رسانه ای کردن موضوع، سهم کوچکی در آگاه کردن مردم منطقه داشته باشیم.
این عضو انجمن میراث فرهنگی روستای زیبد در پاسخ به این پرسش که آیا پیگیری هایی که انجام شد نتیجه ای در برداشت، توضیح داد: موضوع حفاظت از میراث فرهنگی و به ویژه جلوگیری از تخریب بیشتر این بناها در آخرین جلسه شورای اداری دهستان در همان سال یعنی سال ۹۴ به بحث و بررسی گذاشته شد و در این نشست که با حضور مسئولان وقت از جمله، نماینده میراث فرهنگی شهرستان، پاسگاه نیروی انتظامی، مسئول پایگاه شهید چمران زیبد، دهیار و رئیس شورای اسلامی روستای زیبد و معتمدین روستا حضور داشتند تصمیمات خوبی در خصوص حفاظت از آثار تاریخی و طبیعی دهستان زیبد گرفته شد.
وی افزود: در این نشست قرار شد که علاوه بر ایجاد حصار برای قلعه، محیط بان محیط زیست هفته ای یکبار از منطقه بازدیدی داشته باشد همین طور پاسگاه نیروی انتظامی نیز موظف شدند که برنامه گشت زنی در منطقه شهاب را در دستورکار خود قرار دهند.
وی بیان کرد: در این نشست به نتایج خوب و قابل قبولی رسیدیم اما متآسفانه این تصمیمات آن طور که باید و شاید اجرائی نشد و الان با گذشت حدود ۵ سال از پیگیری های انجام شده اقدام قابل توجهی دراین زمینه انجام نشده است.
عجم تاکید کرد: دهستان زیبد و همچون روستای زیبد آثار تاریخی ارزشمندی دارد و در شاهنامه فردوسی نیز بارها از گناباد و زیبد نام برده شده است و به استناد شاهنامه فردوسی، یکی از با اهمیت ترین رویدادهای شاهنامه فردوسی که جنگ دوازده رخ است در گناباد و روستای زیبد اتفاق افتاده است.
وی اضافه کرد: اعضاء انجمن میراث فرهنگی روستا تا کنون اقدامات زیادی در زمینه حفظ و شناساندن این آثار انجام داده اند که شاید یکی از با اهمیت ترین این اقدامات برگزاری همایش دوازده رخ در سالروز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی در محل قلعه تاریخی روستای زیبد و در اردیبهشت سال ۹۷ بود که در این مراسم علاوه بر مسئولین شهرستان و مسئولین کشورری، چند تن از دیپلمات های داخلی و خارجی نیز حضور داشتند و بگفته خیلی از شرکت کنندگان و صاحب نظران این همایش در حد یک همایش ملی انجام شد.
مطالعات دیرینه شناسی قلعه شهاب هنوز کامل نشده است
رئیس اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی گناباد نیز در ارتباط با این اثر تاریخی اظهار داشت: قلعه شهاب یک از آثار تاریخی باارزش شهرستان گناباد است و این قلعه یک قلعه دیده بانی بوده و به شکلی جانمایی شده است که با سایر قلعه های منطقه همچون قلعه زیبد، قلعه فرود و قلعه ایدو ارتباط داشته است و دیده بانان از این قلعه بر دشت زیبد و منطقه گناباد کاملا مسلط بوده اند.
علیرضا شناسایی در گفت و گو با ایسنا عنوان کرد: تخریب آثار تاریخی معضلی است که در کل کشور با آن مواجهیم و در قلعه شهاب نیز تخریب هایی انجام شده است اما این به مدلول این نیست که از منطقه حفاظتی نمی گردد بلکه آنچه در توان نیروهای حفاظت ما است انجام می دهند و اساسا با حفاران و تخریب گران برخورد قانونی می شود.
وی با اشاره به اینکه بیشتر حفاری های بدون مجوز در شب انجام می شود، بیان کرد: حفاران بدون مجوز اکثرا افرادی هستند که از شهرها و استان های اطراف و با اطلاعات قبلی به منطقه آمده و با مردم محلی ارتباط برقرار می کنند و در نهایت با جلب اعتماد اهالی وارد منطقه شده و با هدف پیدا کردن گنج و… آثار تاریخی را تخریب می کنند.
شناسایی اشاره کرد: هنوز مطالعات دیرینه شناسی در این منطقه کامل نشده است و تا زمانی که مطالعات دیرینه شناسی آن کامل نشود هیچ برنامه مرمتی و یا گردشگری نمی توان برایش اجرا کرد.
وی در ارتباط با اهمیت قلعه شهاب اشاره کرد: تعدادی از باستان شناسان از شخصیتی صحبت می کنند که در جلوگیری از حمله مغول به گناباد نقش بسیار موثری داشته و علاوه بر آن به آوارگان کمک های زیادی کرده است و معتقدند این فرد همان فردی است که در قلعه شهاب مقر داشته است.
هیچ اثر تاریخی در گناباد به حال خود رها نشده است
وی در پاسخ به این پرسش که چرا آن طور که باید و شاید از این اثر تاریخی باارزش حفاظت نمی گردد، تاکید کرد: نه این اثر تاریخی و نه هیچ اثر تاریخی دیگری در شهرستان به حال خود رها نشده است و پایش و رصد آثار تاریخی بطور مستمر انجام می شود و دراین زمینه با همکاران پاسگاه های نیروی انتظامی، یگان های حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی، دهیاران و انجمن های میراث فرهنگی در ارتباط هستیم.
رئیس اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی گناباد اظهار داشت: اساسا نیروها و تجهیزات محدود میراث فرهنگی به تنهایی نمی تواند مراقبت صد درصدی از آثار داشته باشد و دراین زمینه نیازمند همکاری و حمایت مردم و جوامع محلی، دهیاران روستاها و انجمن های میراث فرهنگی هستیم.
قصه تلخ تخریب و غارت آثار تاریخی و همچون قلعه شهاب متآسفانه قصه دنباله داری است که گویا پایانی ندارد و این میراث باارزش که گویای تاریخ و هویت ماست به آسانی به عرصه تاخت و تاز سودجویان تبدیل گشته است و این در شرایطی است که باوجود اظهار نظرهای باستان شناسان در مورد اهمیت این قلعه، مسئولین میراث فرهنگی شهرستان می گویند جستجوهای دیرینه شناسی هنوز در منطقه کامل نشده است اما با این تخریب ها و حفاری های بدون مجوز آیا چیزی برای کاوش باستان شناسان باقی خواهد ماند؟
منبع: عصر توریسم
