به گزارش عصر توریسم گلستان ایران با جغرافیای متنوع خود، قومیت های متنوع را شامل می شود که این خود منجر به تولید اشکال متنوعی از عروسک های سنتی شده است. «عاروس کله» عروسکی سنتی است که ساخت آن در میان مردم روستای سیاه رودبار شهرستان علی آبادکتول استان گلستان معمول است.
روستای سیاه رودبار از توابع شهرستان علی آبادکتول و در ۲۲ کیلومتری جنوب شرقی این شهرستان در بخش مرکزی دهستان زرین گل در ارتفاعات شرقی البرز قرار دارد. مردم روستای سیاه رودبار از قوم تات و قزلباش بوده و به لحاظ فرهنگی، زبان، پوشش و آداب ورسوم تا حد زیادی از فرهنگ علی آبادکتول و رامیان تاثیر گرفته اند.
در این روستا رشته های صنایع دستی شامل قالی بافی، پارچه بافی، خراطی، توف بافی (نوار بافی کتول)، سوزن دوزی، نمدمالی، چادرشب بافی و عروسک محلی رواج دارد.
«عاروس کله» یک عروسک پارچه ای چوبی است که ساخت آن در میان مردم روستای سیاه رودبار معمول است. این عروسک بنا به شرایط با چند حالت مختلف ایجاد می شود که در شب عروسی دارای روبند بوده و پس از عروسی و پیش از بچه دار شدن، دارای تک بند (دستمالی برای بستن جلوی دهان) و پس از بچه دار شدن هم شکل آن تغییر کرده و به پشت مادر، کودکی بسته می شود که به آن ماروچه می گویند. این عروسک با عنایت به داشتن اصالت بومی -محلی، داستان و قدمت آن در منطقه و استفاده از مواد اولیه بومی برای ساخت آن، با ارزش غنی فرهنگی ثبت ملی شده است.
عاروس کله به مفهوم عروس کوچک، عروسکی پارچه ای با بدنی چوبی و بدون دست بوده که صورت آنرا با پنبه سفید درست می کردند و برای نمایش چشم و دهان، یک مثلث با نخ مشکی بر روی صورت می دوختند.
این عروسک با عنایت به شرایط عروس، با حالت های مختلف ایجاد می شود که دارای تک بند و چارشو (چادرشب) بوده و در شب عروسی دارای روبند توری است.
در میان مردم روستا رسم است که عروس پس از شب عروسی و پیش از بچه دار شدن، جلوی دهانش را با پارچه ای عموماً دست بافت می بسته که به این پارچه تِک بند می گفتند و عروس تا پیش از بچه دار شدن به حرمت پدرشوهر، برادرشوهر، مادر شوهر و… سکوت می کرده و سلام و احترام را با تکان دادن سر، به بزرگ ترها انتقال می داده است.
عروس روستای سیاه رودبار در صورت به دنیا آوردن اولاد پسر اجازه داشت تا تک بند را از جلوی دهانش باز کند و با برادرشوهر و پدرشوهر صحبت کند ولی اگر فرزندش دختر بود همچنان تک بند بر روی دهانش باقی می ماند. ولی عروسکی که پس از بچه دار شدن عروس ساخته می شد با همان شرایط ساخت عاروس کله بدون تک بند بوده که یک عروسک نوزاد هم با چادرشب به پشتش بسته می شد و این عروسک به نام ماروچه نامیده می شد.
در زمان های گذشته ساخت این نوع عروسک رواج بیشتری داشته اما امروزه تنها تعداد انگشت شماری از خانواده ها این نوع عروسک را برای دختران خود می سازند. با عنایت به گسترش روز افزون تکنولوژی و محدود شدن ارتباطات جوامع شهری و روستایی در قاب تکنولوژی فراگیر امروزی، متأسفانه خطر انحراف از اصالت، فرهنگ و آئین های کهن گذشتگان بیشتر شده است و بیم آن است که با درگذشت آخرین نسل باقی مانده از فرهنگ گذشته، شاید برای همیشه برخی رسوم کهن، رو به انزوا و فراموشی رود.
زهرا مهدی زاده، کارشناس صنایع دستی و هنرهای سنتی گلستان
