عصر توریسم: صادرات چمدانی صنایع دستی موضوع جدیدی نیست؛ از زمانی كه وزیر میراث فرهنگی اعلام نمود حدودا نزدیك به نیمی از میزان صادارت صنایع دستی كشور بعنوان سوغات و به صورت چمدانی از كشور خارج می شود، پرسش های زیادی درباره نحوه محاسبه میزان صادرات چمدانی و اینكه اصلا چنین آماری چقدر قابل اتكا است، مطرح شده است؛ كه البته تابحال نیز پاسخ مشخصی به این پرسش ها داده نشده است.
در همین راستا، حجت اله مرادخانی، پژوهشگر صنایع خلاق و مدرس دانشگاه در گفت و گو با ایسنا درباره وضعیت بازار صنایع دستی در ایام کرونایی و خصوصاً شرایط صادرات، اظهار نمود: آمارها و ارقام بدون مبنای مشخص یکی از لطمه هایی است که تصمیم سازی، تصمیم گیری و برنامه ریزی ها را در هر عرصه ای با چالش و بحران همراه می سازد و در طرف مقابل وجود آمارهای واقعی و صحیح، یکی از ابزارهای اصلی برنامه ریزی های اصولی در هر جامعه ای است.
او افزود: در سال های اخیر آماری موسوم به صادرات چمدانی صنایع دستی، از طرف متولیان این حوزه در وزارت میراث فرهنگی در مصاحبه ها و اخبارشان در رسانه های مختلف مطرح شده، اما با این وجود درباره نحوه محاسبه این آمار و روش استخراج آن مستنداتی تابحال در فضای رسانه ای اعلام نشده است. آمارهایی که ارقام آن بسیار چشم گیر بوده و مخاطب را به خطا می اندازد که عرصه تجارت خارجی صنایع دستی در وضعیتی مطلوب قرار دارد. در صورتیکه این ارقام صادرات چمدانی صنایع دستی برخلاف ظاهر شکیل و امیدبخششان، خود منشا برداشت اشتباه مخاطب و هر تحلیل گری در این عرصه می شود. به عبارت دیگر این آمارهای صادرات چمدانی تنها تصویری ایده آل از واقعیت را نشان می دهند؛ در صورتیکه سندی برای واقعی بودن آنها در دست نیست یا لااقل از طرف متولیان تابحال ارائه نشده است.
مرادخانی تصریح کرد: از منظری این آمارها را می توان «چمدان های دلوسی» نام نهاد که بجای خود واقعیت، یک تصویر از آن نشان می دهند. اما «دُلوس» کیست و چمدان های «دلوسی» به چه معنایی است. در اساطیر یونان باستان «دُلوس» نماد مکر، حیله و نقشه کشیدن است. دلوس به خاطر مهارت زیادش در ساختن نسخه های کپی از روی مجسمه های واقعی شهرت دارد. یک دفعه وی در کارگاهش تلاش می کرد یک نسخه کپی از مجسمه «وریتاس» (الهه حقیقت) بسازد تا مردم را قانع کند که بپذیرند این مجسمه واقعی است. در حین ساختن مجسمه، گِل برای اتمام کار، تمام می شود و پای مجسمه کپی ناقص می ماند. وقتی «دلوس» برای آوردن گِل می رود، پرومتئوس استاد او از راه می رسد و از دیدن مجسمه تقلبی «وریتاس» در کارگاه حیرت زده می شود. بعد از این اتفاق، «دلوس» در کار خودش بیشتر و بیشتر استاد می شود و به عبارتی «دلوسی »تر عمل می کند. بر همین مبنا این اسطوره را نماد موضوعات و مسائلی می دانند که مخاطب را با یک تصویر غیرواقعی به خطا می اندازد تا باور کنند که آن پدیده واقعی است؛ در صورتیکه چیزی که می بینند کپی و غیراصل است.
این کارشناس حوزه صنایع دستی اضافه کرد: از این منظر می توان اصطلاح «چمدان های دولوسی» را برای آمار صادرات چمدانی صنایع دستی به کار برد؛ چونکه آمار اعلام شده درباره این چمدان ها، مرجع و منبع موثقی نداشته و هر کسی که با آنها مواجه شود، حتما تصور می کند که صادرات صنایع دستی در شرایط ایده آلی قرار دارد، در صورتیکه واقعیت چیزی غیر از این است. برای مثال دفتر پژوهش های سازمان امور مالیاتی کشور که با روبه رو شدن با آماری از این قبیل، شرایط صنایع دستی را مطلوب ارزیابی کرده و آبان سال ۱۳۹۸ پیشنهاد حذف معافیت مالیاتی صنایع دستی را مطرح کرده است؛ مقوله ای که همچنان فعالان این حوزه را با چالشی جدی روبه رو ساخته است.
۳۰۰ میلیون دلار صادرات چمدانی از کجا آماده است؟
مرادخانی تصریح کرد: مدتی پیش وزیر میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی، در نشست بررسی مشکلات حوزه های سه گانه این وزارتخانه که با حضور معاون اول رئیس جمهوری برگزار شد، درباره میزان صادرات صنایع دستی اظهار داشت که ۲۸۹ میلیون دلار مجموع صادرات صنایع دستی رسمی ما از مبادی گمرکی در سال قبل (۱۳۹۸) است که به همین میزان نیز صادرات چمدانی داریم و در مجموع می توان گفت حدود ۶۰۰ میلیون دلار صادرات صنایع دستی در سال قبل داشته ایم. وزیر میراث فرهنگی همیشه در سخنرانی ها و مصاحبه هایی که داشته بر این رقم یعنی حدود ۳۰۰ میلیون دلار صادرات رسمی بوسیله گمرک و ۳۰۰ میلیون دلار صادرات چمدانی طی سال های ۹۸ و ۹۷ تاکید داشته است.
او افزود: ارقامی که طبیعتا بوسیله معاونت صنایع دستی به ایشان منتقل شده و وزیر میراث فرهنگی نیز در مصاحبه ها و صحبت هایشان برمبنای آنها اظهار نظر کرده اند؛ اما پرسش اصلی این است که معاونت صنایع دستی این وزارتخانه این عدد ثابت ۳۰۰ میلیون دلار صادرات چمدانی صنایع دستی را برمبنای کدام تحقیق یا مطالعه به دست آورده و در تعیین آن از کدام روش آماری برای تحلیل بهره برده است؟ همین طور اینکه آیا وزیر درباره صحت منبع و مرجع این آمار که در دو سال پی در پی در صحبت هایشان به آن اشاره کرده اند، هیچ گاه سوالی از معاون وزارتخانه پرسیده اند؟
مرادخانی تصریح کرد: در مطالعات آماری و بررسی های مربوط به آن، کلید واژه هایی مانند جمعیت آماری، نمونه آماری، متغیر و مقیاس های اندازه گیری از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. حال باید دید در محاسبه صادرات چمدانی صنایع دستی کدامیک از این موارد لحاظ و استخراج شده است؟ مقوله ای که منبع و مرجع محاسباتی آن اعلام نشده و در عوض انعکاس مداوم آن در فضای رسانه ای کشور، از طرف مدیران این وزارتخانه اینگونه نشان میدهد که شرایط صنایع دستی در وضعیت فعلی کشور مطلوب است و چرخه صادرات صنایع دستی همچنان در حال گردش است. این در حالی است شرایط حاکم بر فعالیت صنعتگران صنایع دستی و کارگاه های آنها حاکی از واقعیات دیگری است.
چرا میان آمارهای وزیر و معاون تفاوت است؟
این کارشناس حوزه صنایع دستی بیان کرد: مسئولین وزارت میراث فرهنگی و بطور خاص معاونت صنایع دستی در حالی بر انتشار این آمار و ارقام تاکید دارند، که چندان نسبت به تبعات این اعداد و ارقام برای حوزه صنایع دستی، توجه نمی کنند. به نظر می آید شاید یکی از این تبعاتی که بطور جدی بتازگی دامنگیر عرصه صنایع دستی شد، پیشنهاد حذف ماده ۱۴۲ قانون مالیات های مستقیم (معافیت مالیاتی صنایع دستی و فرش دستباف) در پیشنویس لایحه اصلاحیه این قانون باشد، که آبان ۱۳۹۸ از طرف دفتر پژوهش های سازمان امور مالیاتی کشور ارائه شد؛ و در صورت تصویب نهایی در مجلس، این به معنای حذف معافیت مالیاتی کارگاه های تولید صنایع دستی و فرش دستباف است و نمی توان منکر بود که یکی از دلیلهای ایجاد آن همین «چمدان دولوسی» و آمار آنهاست.
مرادخوانی تصریح کرد: در تازه ترین اظهارات معاون صنایع دستی در گفت و گو با یک رسانه درباره صادرات رسمی صنایع دستی کشور، ۲۳۷ میلیون و میزان صادرات چمدانی نیز ۱۹۰ میلیون دلار اعلام شده است. یعنی در ۱۱ ماه آخر سال ۱۳۹۸ در مجموع صادرات رسمی و چمدانی صنایع دستی ایران، ۴۲۷ میلیون دلار بوده است. معاون صنایع دستی همین طور عنوان نمود که با توجه شیوع بیماری کرونا، صادرات چمدانی از اسفند ۹۸ کاملاً متوقف شده و صادرات رسمی نیز در این ماه با کاهش روبه رو شده است.
او اشاره کرد: حال باید افزود که تناقض میان ارقام اعلام شده توسط وزیر میراث فرهنگی در تاریخ ۱۶ فروردین ۹۹ با ارقام اعلام شده توسط معاون صنایع دستی در تاریخ ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۹، بسیار قابل تامل و سوال برانگیز است. چگونه است که در مدت یک ماه رقم صادرات رسمی و چمدانی صنایع دستی از حدودا ۶۰۰ میلیون دلار به رقم ۴۲۷ میلیون دلار تغییر کرده است. این موارد و موارد دیگری از این قبیل نکات و موضوعات قابل تاملی هستند که شفاف سازی آنها، برای حل مشکلات صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران امری حیاتی و لازم است.
این مدرس دانشگاه در انتهای سخنان خود تصریح کرد: تردیدی نیست در سالی که از طرف رهبر معظم انقلاب بعنوان سال «جهش تولید» نام گذاری شده است، برای تحقق این شعار و ایجاد شفافیت در راه جهش تولید صنایع دستی و هنرهای سنتی، بیش از هر چیزی به اطلاعات و ارقام واقعی و قابل استناد نیاز است. تا برنامه ریزی ها و اجرای آنها به درستی صورت گرفته و شاهد حرکت و رشد صنایع دستی باشیم. در صورتیکه آمار غیرواقعی و بی پایه، با وجود ظاهر زیبا و فریبنده درست مانند «چمدان های دلوسی»، ما را از مسیر رشد و توسعه دور کرده و گرفتار خطا و خسران می کند.
منبع: عصر توریسم
