به گزارش عصر توریسم، اصفهان تور گردشگری محله جویباره، فرصتی بود که از سوی اداره گردشگری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان و ویژه اصحاب رسانه فراهم گردید تا شرکت کنندگان در یک نیم روز از بناهای تاریخی جویباره شامل بعضی از کنیسه ها، مناره ها و مساجد بازدید نمایند.
اگرچه برای بازدید از همه بناهای تاریخی محله جویباره به بیشتر از یک روز زمان نیاز است، اما نکته جالب اینست که در محله جویباره نیازی نیست که خویش را با وسایل نقلیه از یک بنای تاریخی به بنای دیگر رساند، چونکه این محله قابلیت آنرا دارد که در هر چند قدم بازدیدکننده را با یک بنای تاریخی شگفت زده کند.
محله جویباره یکی از محله های قدیمی اصفهان است که در آن مناره ها، مساجد، کنیسه ها و خانه های تاریخی گوناگونی وجود دارد و در بعضی از این خانه ها، زندگی با حضور ساکنانش همچنان جاری است، از این رو برای بازدید باید زنگ درِ خانه ها را نواخت.
دو مناره دارالضیافه در جوار حسینیه رضوی، مقصد اول تور جویباره گردی است. دو مناره آجری با کتیبه ها و کاشی کاری هایی زینت شده چشم نوازی می کنند. بخشی از بدنه‌ی این بنا به سبب رطوبت صدمه جدی دیده که به نظر می آید علت آن باید از زیرِ بنا باشد.
محمد فاتحی، راهنمای گردشگری این بازدیدِ ویژه‌ی اصحاب رسانه، در مورد علت نام گذاری و کاربری این دو مناره دارالضیافه می گوید: «برخی این مورد را مطرح می کنند که چون دارالضیافه به مفهوم خانه میهمان است، این مناره ها در بخش ورودی یک میهمان سرا قرار داشته اند. گروهی دیگر بر این عقیده هستند که این مناره ها در اصل به دارالضیاء یعنی خانه روشنایی شهرت داشتند و به مرور به دارالضیافه شناخته شدند؛ این نظریه از آنجا مطرح شده که یکی از کاربری های مناره ها علامت دادن با نور است. نظریه بعدی می گوید شاید اینجا مجموعه مجللی متعلق به فردی به نام ضیاء بوده است. مرحوم رفیعی مهرآبادی هم عقیده داشت که بر مبنای کتیبه آیات ۹۶ و ۹۷ سوره آل عمران «وَ مَن دَخله کان آمنا» که روی این مناره به چشم می خورَد این مناره ها متعلق به مسجدی بوده که تخریب شده و فقط مناره های آن باقی مانده است.»
او قدمت این بنا را مبهم دانسته و اضافه می کند: «به علت این که کتیبه ای بر روی بنا وجود ندارد که ما را از سازنده و تاریخ ساخت آن آگاه کند، از این رو متخصصان در تخمین قدمت آن نظرات مختلفی دارند. پرفسور پوپ قدمت بنا را متعلق به اواخر قرن ۸ هجری قمری و دوره آل مظفر، و پروفسور اسمیت آنرا در ارتباط با اوایل قرن ۸ قمری و اواخر ایلخانی دانسته است.»
در ادامه مسیر تور جویباره گردی، از خانه تاریخی علامه فانی می گذریم که به قول راهنمای این تور، خصوصیت منحصربه فرد آن، حوضی است که در شاه نشین تعبیه شده و به حوض حیاط متصل است. سپس به سمت کنیسه خورشید یا کنیسه خاک شوری ها حرکت می نماییم که تنها کنیسه است که الان میقوه در آن وجود دارد. این راهنمای گردشگری توضیح می دهد: «میقوه جایگاه غسل شرقی یهودیان و چیزی شبیه به خزینه های قدیم است. درها و پنجره ها و ارسی و گوشواره های این بنا ارزش تاریخی دارد و لازم است مورد مرمت، حفاظت و بازسازی قرار گیرد.»
کنیسه ملایعقوب در مسیر، باوجود مقبره خاخام های یهودی در آن، از دیگر کنیسه ها متمایز شده است. مقبره شاعر بزرگ اصفهان کمال اسماعیل که توسط مغولان به قتل رسید هم در کنار کنیسه ملایعقوب جای گرفته است.
فاتحی در مورد کنیسه های خیابان کمرزرین در محله جویباره هم می گوید: «سه کنیسه بعنوان کنیسه بزرگ، کنیسه ملا ربیع یا جماعتی، کنیسه کنجی یا شلمو در کنار هم با گنبدی شبیه به بادگیر قرارگرفته است. چند قدم جلوتر کنیسه موسی خیا و کنیسه سعیدیان با دو گنبد متفاوت هم به چشم می خورد.» این راهنمای تور در پاسخ به چراییِ تعدد این کنیسه ها می گوید: «معمولاً هرکدام از خانواده ها و طایفه ها به یکی از کنیسه ها برای عبادت رجوع می کنند.»
خانه رسول بقایی با قدمت صفوی و ۱۲۰۰ متر زیربنا، متعلق به حکیم شاه عباس صفوی است. این خانه تاریخی ثبت ملی شده و تحت نظارت اداره کل میراث فرهنگی استان است و الان مالک شخصی دارد و محل سکونت است. خانم بقایی که سال هاست ساکن این خانه است، می گوید: «تا همین ۵ یا ۶ سال پیش از سوی میراث برای بازدید می آمدند و اگر سقف یا جایی صدمه داشت، مرمت می کردند اما سالهای اخیر اهمیتی نداده اند.»
شاه نشین این بنا با ترکیب رنگ سبز و آبی کاملا رنگ و بوی دوره صفوی را دارد و با توجه به این که کلیمیان در دوره ای ساکنان این خانه بودند، در حکاکی روی سنگ حیاط، ستاره داوود به چشم می خورد.
حمام پنجشنبه دین هم در کنار مسجد پنجشنبه دین واقع شده که بنا بر اطلاعاتی که راهنمای تور می گوید، «به علت پاشور یک تکه مرمری که دارد از دیگر حمام ها متمایز و متفاوت می باشد.» فاتحی در مورد علت نام گذاری این حمام، یادآوری می کند: «مرحوم استاد همایی می گوید کلمه دین به معنای روز و آدینه به معنای جمعه است. این حمام روزهای پنجشنبه متعلق به مردان و مابقی روزها در اختیار زنان بوده است، به همین علت نام آن به پنجشنبه دین معروف شده است.»
شبستان مسجد پنجشنبه دین منحصربه فرد است. در کتیبه این مسجد آمده است که قدمت بنا به دوره شاه عباس برمی گردد و در سال ۱۰۶۴ هجری قمری توسط آقا علی سابونی ساخته شده است. فاتحی، راهنمای گروه در مورد نگارش صحیح نام سازنده بنا توضیح می دهد: «طبق نظر برخی متخصصان سابیدن ریشه کلمه صابون است ک طرز صحیح نوشتن آن سابون بوده است. این مسجد به سبب این که زند کرمانی در آن نماز می خوانده به مسجد زند کرمانی معروف شده است.»
مقصد بعدی، مقبره ساروتقی و مسجد تاریخی ساروتقی است که در کنار یکدیگر واقع شده اند. راهنمای گردشگری تور اضافه می کند: «این مقبره به سبب این که کتیبه ای ندارد، منصوب به ساروتقی است. در مورد ساروتقی باید گفت او سرنوشتی شبیه به امیرکبیر داشته است. او یک نانوا زاده تبریزی بوده که بعدها صدراعظم شاه عباس دوم می شود. درنهایت هم توسط بدخواهانش به قتل می رسد. سنگ قبرهای گوناگونی که در ارتباط با دوره صفوی است در اطراف این آرامگاه وجود دارد.»
فاتحی ضمن اشاره به وجود مدرسه آلیانس هم اشاره می کند: «مدارس آلیانس در دنیا با هدف پشتیبانی از یهودیان برای تحصیل علم و دانش تأسیس شدند. نخستین مدرسه آلیانس ایران، در شهر تهران و در سال ۱۲۷۷ شمسی و نخستین مدرسه آلیانس در شهر اصفهان به تاریخ ۱۲۷۹ شمسی در جویباره تأسیس شد.»
کنیسه آقا شکرالله یا یعقوب مسجدی، مقصد آخر این تور گردشگری می باشد. فاتحی در جایگاه پیش نماز کنیسه قرار می گیرد و برای مخاطبان توضیح می دهد: «آقا شکرالله و یعقوب مسجدی، از خادمان و متولیان این عبادتگاه بوده اند و به همین علت اینجا به نام آنان شهرت یافته است. ستاره ۶ پَر داوود، کتیبه های قاب گرفته شده، شمعدان ۷ شاخه و ۱۰ فرمان حضرت موسی در تزئینات کنیسه به کاررفته اند. کتیبه ها و نقاشی تمثال موسی و فرعون و لاله های قرمزرنگ طاقچه ها و دیوارهای کنیسه را پوشانده اند. قبله در کنیسه به سمت اورشلیم است و در محراب کنیسه، گنجه هایی دیده می شود که متون مقدس در آنها نگهداری می شود و حضور حداقل ۱۰ نفر برای جابه جایی آنها ضروریست.»
او ادامه می دهد: «سازه چوبی منبت کاری شده در مرکز کنیسه هم بر روی یک سکوی بلند واقع شده است. عبادت کنندگان عرقچین و لباس مخصوصی برای نماز و اعمال مذهبی استفاده می نمایند و بر نیمکت های تعبیه شده در دورتادور کنیسه می نشینند؛ ضمن این که معماری این کنیسه همچون تکیه های ایرانی بگونه ای است که زنان در گذشته هنگام مناجات در طبقه دوم بنا قرار می گرفته اند، اما حالا زنان هم در سالن اصلی عبادت می کنند.»
فاتحی بناهای تاریخی بازدیدشده در تور جویباره گردی را کمتر از یک دهم کل بناهای تاریخی در محله جویباره می داند و اظهار می کند: «مناره ساربان، مناره چهل دخترون و دو مناره دارالضیافه هنوز در این منطقه وجود دارند و مناره خواجه عَلَم مناره زیبای دیگری است که تصاویر آن توسط جهانگردان اروپایی ثبت شده است و در سال ۱۳۱۳ شمسی تخریب شد. مناره بعدی مناره ته برنجی است که دختران برای بخت گشایی طبق آداب خاصی در آنجا گردو می شکستند و شعری زمزمه می کردند ولی حالا تخریب شده است؛ ضمن این که تعداد ۱۰ خانه تاریخی از دوران صفوی و قبل تر از آن در جویباره وجود دارد. بعضی از این خانه ها مثل خانه معلمی، ثبت ملی نشده اند و در معرض خطر تخریب قرار دارند.»
او می گوید: «شهر اصفهان ۱۸ کنیسه دارد که ۱۵ مورد از آنها در محله جویباره قرار دارند. مساجد تاریخی هم ازجمله جاذبه های گردشگری محله جویباره هستند و تراکم مساجد در این منطقه نمونه ندارد. شاید بیشتر از ۱۷ مسجد در این منطقه وجود دارد. مسجد کریم ساقی در این منطقه طبق منابع شفاهی میخانه ای بوده که به مسجد تبدیل گشته است و یک بیت شعر برای آن سروده است که می گوید ببین کرامت میخانه مرا ای شیخ / که چون خراب شود خانه خدا گردد. تراکم مقبره ها و بقعه ها در این منطقه از دیگر محلات بیشتر است و مقبره برخی از باباها و پیرها و خواجه ها هم در این منطقه قرار دارد که در اثر سرقت یا عدم رسیدگی کتیبه و سنگ قبر آنان در دسترس نیست؛ برای مثال کاشی های مقبره پیر پینه دوز جداشده و در انبار چهل ستون نگهداری می شود و متأسفانه نه برای نصب مجدد آنها اقدام شده و نه در جایی به نمایش درآمده است.»
منبع: asretourism.ir
