عصر توریسم: خراسان رضوی کاشمرِ ۲۵۰۰ ساله مملو از آثار تاریخی است که بعضی از این بناهای تاریخی پرارزش به علت بی توجهی و عدم تخصیص اعتبارهای موردنیاز برای مرمت درحال تخریب هستند.

مدرسه حاج سلطان العلما یکی از این بناهای بسیار خاص و منحصر به فرد این منطقه و حتی کشور به حساب می آید که در سال ۱۳۳۰ قمری «حاج ملاهادی سلطان العلما» آنرا ساخت و برای پرورش طلاب علوم دینی وقف کرد. هر چند زمانی ۲۰۰ طلبه در این بنا آموزش می دیدند اما چند سالی می شود به سبب فرسودگی و بی توجهی مسؤلان این آمار به ۳۰ طلبه کاسته شده است.

سال ها می گذرد که چهار ستون چوبی نگهدار این میراث ۱۱۳ ساله شده اند؛ ستون هایی که اگر نبود، شاید به جای این بنا امروز شاهد راه اندازی مجتمع های تجاری می بودیم.

رئیس اداره میراث فرهنگی کاشمر هم در گفتگو با ایسنا از این بنای تاریخی بعنوان یکی از شاخص ترین آثار میراث فرهنگی در ارتباط با اواسط دوران قاجار نام برد و اظهار داشت: این اثر علاوه بر این که ارزش بسیاری به لحاظ میراثی دارد، ارزش معنوی هم دارد.

رضا یوسفی بیان نمود: هرچند این اثر در تاریخ پنج تیر ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۱۹۲۹ بعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید اما به سبب این که موقوفه بود و مدیریت آن با حوزه های علمیه استان است، می طلبد اداره اوقاف و امور خیریه و همینطور حوزه های علمیه استان همراهی خویش را برای مرمت مدرسه علمیه حاج سلطان بیشتر کنند.

وی اضافه کرد: با توجه به این که رقبات موقوفه مدرسه حاج سلطان و محل های درامد آن مشخص است، می طلبد از محل این درآمدها مبالغی برای مرمت بنا اختصاص پیدا کند.

یوسفی با تکیه بر این که همه باید در حفظ این مدرسه تاریخی تلاش نماییم، خاطرنشان کرد: علیرغم این که سال جاری ۲۰۰ میلیون تومان برای مرمت بخشی از این بنای تاریخی اختصاص یافته اما می طلبد اعتبار بیشتری تخصیص یابد و تنها به یک قسمت خاص خلاصه نشود.

وی با اشاره به اینکه برای مرمت تمام بنا به سه میلیارد تومان اعتبار نیاز است، اظهار داشت: اداره میراث فرهنگی شهرستان، مدیریت حوزه علمیه و اوقاف سه راس اثرگذار در این مدرسه است.

مرمت هایی که عامل تخریب شد

با توجه به این که تنها مسجد جامع گناباد و مسجد جامع ملک زوزن خواف ۲ ایوانه است و برخی مساجد دیگر هم یک ایوان شان تخریب شده و فقط بنای تاریخی ۲ ایوانه و بادگیر به یادگار مانده در منطقه در ارتباط با مدرسه حاج سلطان العلماست اما تابحال درخواست هایی برای تخریب این بنای فاخر و راه اندازی چند طبقه تجاری مطرح شده است؛ در صورتیکه اگر متولیان اهمیت این گونه بناها را به خوبی معرفی می کردند، نباید شاهد این گونه توقعات می بودیم؛ از سویی طی چند سال گذشته مرمت هایی در این بنا انجام شده که خودش هم عامل تخریب شده است.

ناظر ستادی مشهد در حوزه میراث فرهنگی شهرستان های کاشمر، خلیل آباد و بردسکن هم در همین خصوص به ایسنا اظهار داشت: هرچند مطالعات این مکان در سال ۹۰ انجام شده اما همیشه نسبت به روش اجرای آن انتقادهایی داشته ام.

علیرضا یاوری اظهار نمود: بارها در جلسات شورای فنی استان انتقاد داشته ام که ۱۰ سال از مطالعات گذشت اما نه مطالعات به جایی رسید و نه اقدامی برای مرمت شده جز این که ضرر و ضربه همان کارهای اندک مرمتی صورت گرفته بیشتر بود.

وی اظهار داشت: اگر اقدامی برای این بنا نمی شد، بهتر بود چون خود مرمت ها صدمه هایی به بنا وارد کرده است. هرچند تابحال چندین مدیر کل از این مدرسه بازدید داشته و چندین مشاور مطالعات انجام دادند ولی عملا کاری نشد و اعتباری تخصیص داده نشد تا این که با مکاتبات بسیار امام جمعه کاشمر با وزیر میراث فرهنگی فعلاً برای سال جاری ۲۰۰ میلیون تومان اختصاص یافت.

ناظر ستادی مشهد در حوزه میراث فرهنگی شهرستان های کاشمر، خلیل آباد و بردسکن بیان نمود: با پیگیری مسؤلان شهرستان پایداری این اعتبارات باید ادامه دار باشد.

وی اضافه کرد: طرح جامع مرمتی مدرسه حاج سلطان برپایه صورت وضعیت سال ۱۳۹۹ که مصوب هم شده قریب به سه میلیارد تومان اعتبار نیاز داشته ولی با عنایت به افزایش هزینه مصالح، کارگر و دستمزدها این رقم بسیار بیشتر شده است.

یاوری با انتقاد از این که در دوره ای به سبب رعایت نشدن حریم های ساخت و ساز بناهای اطراف بلندتر از اثر راه اندازی شد، اظهار داشت: به سبب راه اندازی مدارس جدید و کمتر شدن فعالیت آن باعث شد صدمه بیشتری به این بنا وارد شود، به صورتی که طبقات بالا از سال ۹۰ تعطیل شده و مورد استفاده قرار نمی گیرد.

وی با اشاره به اینکه به سبب عدم اعتبار مورد نیاز کلیه تاسیسات آبی این بنا مشکل دارد، مطرح کرد: به سبب آب افتادگی در سالن بالا و زلزله هایی که در منطقه داشتیم، از سویی به سبب اجرای نادرست آهن کشی و بزرگتر بودن دهنه ها از حد استاندارد مشکلات جدی را به وجود آمده است.

ناظر ستادی مشهد در حوزه میراث فرهنگی شهرستان های کاشمر، خلیل آباد و بردسکن اظهار داشت: هرچند برای سال جاری ۲۰۰ میلیون تومان تخصیص یافت اما هزینه کف سازی ها، افزایش مقاومت ستون ها و… که جز طرح جامع مرمتی است، به مراتب بیشتر است.

وی ضمن اشاره به این که با این مبلغ در فاز یک میتوان مشکل برخی قسمت ها پرخطرتر را رفع نمود، اضافه کرد: سال جاری سالن های طبقه بالا، کف سازی ایوان سمت شرق و تمام ناودان مرمت می شود.

یاوری با ابراز تاسف از این که یکسری مرمت هایی که قبلا شده، خود عامل تخریب بنا بوده، افزود: اوقاف هم باید سهم خویش را در این بنا انجام دهد.

وی ضمن اشاره به این که بنا در ارتباط با دوره قاجاریه و به صورت وقفی است، عرصه بنا را ۱۴۰۰ مترمربع اعلام نمود و اظهار داشت: خوشبختانه بادگیر بسیار پرارزش مدرسه حفظ شده است.

رقبات در تصرف

با توجه به این که رقم های ۱۰۰ و ۲۰۰ میلیونی برای مرمت مدرسه دردی را دوا نمی کند؛ بنابراین باید برای بنای تاریخی ردیف ملی در نظر گرفته شود و مهم تر این که تکلیف موقوفات این مدرسه علمیه که گفته می شود ۲۷ صحرا آب و ملک دارد، مشخص شود.

کارشناس توسعه و عمران اداره اوقاف و امور خیریه کاشمر در همین خصوص اظهار داشت: هرچند متولی مدرسه علمیه حاج سلطان اداره اوقاف بوده و این بنا موقوفاتی هم دارد اما همه رقبات آن در تصرف است.

سعید شهابی با اشاره به اینکه عمده اراضی این موقوفه در روستای حاجی آباد است، خاطرنشان کرد: کلیه اراضی در دوره اصلاحات اراضی واگذار شده است.

وی تصریح کرد: هرچند ۴۰ درصد مالکیت روستای حاجی آباد متعلق به موقوفه حاج سلطان است ولی هم اکنون هیچ رقبه دارای درآمدی در این روستا نداریم.

کارشناس توسعه و عمران اداره اوقاف و امور خیریه کاشمر اضافه کرد: علیرغم این که سندهایی ابطال شده ولی هنوز نتوانسته ایم قرارداد اجاره جدید تنظیم کنیم؛ پیگیری های زیادی هم در این خصوص شده که به سرانجام نرسیده است.

وی اظهار داشت: در اراضی صدرآباد هم از حدود چهار سال قبل عملیات های عمرانی شروع شده که راه اندازی استخر ذخیره آب و باغات از آن جمله بوده اما هنوز به درآمد نرسیده است.

شهابی اظهار داشت: شاید مدرسه علمیه حاج سلطان ۲۷ صحرا داشته باشد اما فقط صحرای صدرآباد در تصرف اوقاف است.

مدرسه حاج سلطان باید از حالت میراثی صرف خارج شود

امام جمعه کاشمر هم در این خصوص در گفتگو با ایسنا با اشاره به اینکه باید مشخص شود درآمدهای موقوفه مدرسه علمیه حاج سلطان کجا هزینه می شود، اظهار داشت: علیرغم این که مدیریت مدرسه حاج سلطان را سه مجموعه اداره میراث فرهنگی، اداره اوقاف و مدیریت حوزه های علمیه شهرستان بر عهده دارند اما هیچکدام دست به ترکیب آن نمی زنند و رها شده است.

حجت الاسلام جواد طاهری ضمن اشاره به این که حالا ۳۵ نفر از طلبه های شهر در این مدرسه مبادرت به برگزاری کلاس می کنند، اضافه کرد: بخشی از درآمد موقوفه برای توسعه و حفظ آن و بخشی برای نیت واقف است.

وی خاطرنشان کرد: برخی تصور می کنند درآمد حوزه علمیه حاج سلطان بسیار زیاد است؛ در صورتیکه اینجا مجانی اداره می شود و فقط یک مستخدم دارد که اداره اوقاف فقط حقوق همان را می دهد.

امام جمعه کاشمر با ابراز تاسف از این که تمام اتاق های بنایی با این عظمت مخروبه شده و اگر تابحال سر پا مانده، به همت همین طلبه ها بوده که مبادرت به برگزاری کلاس می کنند، اظهار داشت: هرچند تلاش شد برای فعال نگه داشتن مدرسه و احیای آن حتی دفتر امام جمعه را به این مکان انتقال دهیم که مشکل ایمنی عنوان شد.

وی با بیان این که بر مبنای آنچه اعلام شده مدرسه از نظر ایمنی با مشکلاتی مواجه می باشد، خاطرنشان کرد: با زنده شدن رقبات و درآمدهایی که دارد، حوزه علمیه حاج سلطان در آینده به خوبی فعال خواهد شد.

طاهری با اشاره به اینکه حوزه باید از حالت میراثی صرف بیرون برود، اظهار داشت: اگر هیچ امامزاده و اداره فرهنگی نداشته باشیم، این حوزه از نظر فرهنگی با نیروهایی که تربیت می کند به تنهایی می تواند شهر را اداره کند.

بنا درحال به تخریب است

مدیر حوزه علمیه حاج سلطان هم در این خصوص به ایسنا اظهار داشت: مدرسه علمیه حاج سلطان موقوفه ای به نام یکی از علمای شهرستان بوده که وقف نامه بسیار سختی هم برای طلابی که در این مدرسه مشغول به تحصیل هستند، گذاشته است.

حجت الاسلام علی محمدی اضافه کرد: مرحوم حاج سلطان العلما موقوفاتی را در آن زمان برای این مدرسه در صدرآباد، حاجی آباد، تربقان و خیلی از روستاهای دیگر وقف نموده که اغلب این موقوفات زنده شده و درآمد دارند.

وی خاطرنشان کرد: چند سالی است که اداره اوقاف بر روی اراضی صدرآباد متمرکز شده و الان ۶۸ هکتار باغ و استخر بزرگی راه اندازی نموده که از درآمد همین مدرسه بوده است.

مدیر حوزه علمیه حاج سلطان اظهار داشت: علیرغم این که تابحال جلسات بسیاری با اداره اوقاف در مورد وضعیت درآمد رقبات این مدرسه گذاشته شده ولی هر زمان که مبحث مطرح شده، اعلام می کنند درحال توسعه هستیم؛ در صورتیکه اگر آنها به ثمر برسد، می توانیم چندین مدرسه بسازیم و تحویل دهیم ولی تابحال فقط هزینه های جزئی در این مدرسه شده و اقدام دیگری ندیدیم.

وی همینطور با انتقاد از مرمت هایی که برخی مواقع توسط کارشناسان میراث فرهنگی صورت گرفت، اظهار داشت: زمانی که تعمیرات جریان داشت، زیرستون ها را خالی و برای مدتی رها کردند که این اقدامشان به بنا صدمه جدی وارد کرد.

حال که اعتبارات پاسخ گوی نیازهای این بخش از ثروت فرهنگی کشور نیست و مشکلات اقتصادی و تعدد بناهای تاریخی سبب شده سازمان میراث فرهنگی در دستیابی به اهداف خود قدری با مشکل و چالش مواجه شود، برای محافظت از بناها به خرَدی جمعی و همکاری ادارات و ارگان های مختلف نیاز است.

آینده متعلق به کسانی است که علاوه بر شناخت تاریخ و گذشته خود، نهایت تلاش را برای محافظت از میراث سرزمین شان و انتقال آن به بهترین شکل ممکن به آیندگان انجام دهند.

منبع: